پرسش و پاسخهایی در مورد سنگهای ادراری

دکتر محمد رضا قرائتی [ متخصص کلیه و مجاری ادراری ]آدرس وب سایت : www.drgharaati.ir
آدرس مطب : اصفهان،خیابان آمادگاه،کنارمبل آبنوس،ساختمان آژند،بلوک اداری،طبقه سوم،واحد32 تلفن مطب : 32240906 - 031

شیوع سنگ کلیه چقدر است؟
متوسط شیوع سنگهای سیستم ادراری که سنگهای کلیه هم جزئی از آنها هستند 2 تا 3 درصد است .البته در برخی از مناطق دنیا( که شامل کشور ما هم می شود) این شیوع کمی بیش از متوسط جهانی است.

سنگهای ادراری در خانمها شایعتر است یا آقایان؟
شیوع سنگهای ادراری در آقایان حدودا سه برابر خانمهاست. در هر دو جنس معمولا علائم سنگ ادراری بعد از دهه دوم زندگی ظاهر می شود.

آیا سنگ کلیه حالت ارثی دارد؟
حدود یک چهارم بیمارانی که مبتلا به سنگ ادراری می شوند در یکی از اقوام درجه یک خود سابقه سنگ ادراری دارند و این نشان می دهد که استعداد فامیلی برای ابتلا به سنگ وجود دارد.

آیا رژیم غذایی در ایجاد سنگ ادراری نقش دارد؟
بله ، نقش دارد.در یک مطالعه دیده شده که شیوع سنگ ادراری در همسران کسانی که مبتلا به سنگ کلیه بوده اند بیشتر از همسران کسانی بوده که مبتلا به سنگ ادراری نبوده اند.این موضوع نشان می دهد که رژیم غذایی خانواده بر ایجاد سنگ تاثیر دارد.بارز ترین تاثیر را میزان مصرف مایعات دارد.هرچه مایعات کمتری در رژیم غذایی باشد احتمال سنگ سازی بیشتر است.مصرف زیاد چای و قهوه و نوشابه و گوشت و نمک نیز در افزایش سنگ سازی دخالت دارد.

آیا شغل افراد هم در استعداد سنگ سازی نقش دارد؟
تحقیقاتی انجام شده که نشان می دهد کسانی که مشاغل کم تحرک و پشت میز دارند بیش از افرادی که شغلهای پرتحرک دارند دچار سنگ ادراری می شوند.بدیهی است که کسانی که در محیطهای گرم کار می کنند و تعریق زیادی دارند نیز اگر مایعات مصرف نکنند با افزایش ریسک سنگ سازی روبرو خواهند بود.

مصرف چه مایعاتی در افراد مبتلا به سنگ ادراری توصیه می شود؟
بهترین مایع خود آب است.آب میوه طبیعی نیز مناسب است ولی مصرف آب میوه های مصنوعی و نوشابه های گازدار در این افراد مضر است.چای کم رنگ هم می تواند در کسانی که نمی توانند آب به مقدار زیاد مصرف کنند،استفاده شود ولی چای پررنگ سنگ سازی را زیاد می کند.

بسیاری معتقدند ماء الشعیر برای دفع سنگ یا پیشگیری از سنگ کلیه موثر است.آیا این درست است؟
خیر.ماء الشعیر هم مثل سایر نوشابه های گاز دار حاوی اگزالات زیادی است و مصرف زیاد و مداوم آن نه تنها باعث پیشگیری از سنگ سازی نمی کند بلکه ممکن است سنگ سازی را تشدید هم بکند.

کسانی که سنگ ادراری دارند چقدر آب باید در شبانه روز بخورند؟
باید به قدری آب بخورند که در شبانه روز 2 تا 3 لیتر ادرار داشته باشند و ادرار رقیق و شفاف باشد نه غلیظ و زرد رنگ.اگر ادرار غلیظ باشد کریستالهای سنگ که در ادرار همۀ افراد وجود دارند به درجۀ فوق اشباع می رسند و سنگ سازی رخ می دهد یا سنگی که از قبل در سیستم ادراری وجود داشته بزرگتر می شود.

آیا این درست است که کلیه برخی از افراد سنگ ساز است ؟
بله.ممکن است برخی از افراد به طور موردی یک بار سنگی بسازند و دیگر چنین اتفاقی نیفتد ولی معمولا کسی که کلیه اش سنگ ساخته،به علل ارثی یا رژیم غذایی یا علل محیطی استعداد سنگ سازی داشته و اگر تغییری در رژیم غذایی و مصرف مایعات خود ندهد ،بیش از سایر افراد جامعه مستعد سنگ سازی است.نتایج یک مطالعه در امریکا نشان داده که کسی که یک بار سنگ ادراری می سازدو سنگ خود به خود دفع می شود یا با درمان خارج می گردد،چنانچه هیچ درمان دیگری نکند و تغییری در رژیم غذایی خود ندهد،به احتمال 50 درصد در 10 سال آینده سنگ دیگری خواهد ساخت.

سنگهای کلیه از چه جنسی هستند؟
انواع مختلفی دارند.شایعترین نوع آن سنگهای اگزالات کلسیمی هستند و سایر انواع آن عبارتند از:اسید اوریکی،فسفات کلسیمی،منیزیوم آمونیوم فسفات و ...
سنگ کلیه چه علائمی ایجاد می کند؟
سنگهای سیستم ادراری بسته به محل و اندازه آنها طیف وسیعی از علائم را ایجاد می کنند.محل سنگ بسیار مهم است و باید حساب سنک کلیه را از سنگ حالب جدا کرد..مثلا اگر سنگ در خود کلیه باشد ممکن است بسیار بزرگ (حتی تا چند سانتیمتر) هم بشود ولی هیچ علائمی ایجاد نکند یا فقط درد بسیار کم و مبهم پهلو ایجاد کند.ولی اگر یک سنگ بسیار کوچک چند میلیمتری وارد حالب(مسیر کلیه به مثانه) شود ممکن است درد بسیار شدید پهلو و تهوع و استفراغ شدید ایجاد کند.گاهی هم وجود خون در ادرار می تواند علامتی از سنگ سیستم ادراری باشد.

چگونه سنگ حالب یا کلیه را می توان تشخیص داد؟
اول از همه علائم بالینی و شرح حال بیمار ما را به وجود سنگ ادراری مشکوک می کند.در این صورت قدم اول و ساده ترین راه تشخیص ، یک سونوگرافی است.گاهی لازم می شود از عکس ساده یا رنگی رایولوژی و یا سی تی اسکن هم استفاده کنیم.

برای درمان سنگهای ادراری چه باید کرد؟
این یک سوال خیلی کلی است و جواب بستگی زیادی به محل و اندازۀ سنگ دارد. تصمیم گیری در مورد سنگ کلیه با سنگ حالب فرق می کند .در مورد خود سنگ کلیه هم تصمیم گیری بر حسب اینکه سنگ چه اندازه و در کدام قسمت کلیه باشد فرق می کند.در بیماری که سنگهای ریز داخل کلیه دارد ممکن است فقط اصلاح رژیم غذایی توصیه شود و یا داروهای پیشگیری کننده از تشکیل سنگ تجویز شوند.در سنگ حالب قضیه فرق می کند و اگر سنگ حالب ریز باشد ابتدا دارو می دهیم تا دفع شود ولی اگر انسداد کلیه رخ داده باشد و سنگ مدت زیادی در حالب باشد باید برای جلوگیری از آسیب کلیه سنگ حالب را شکست.در مورد سنگهایی که در کلیه و حالب هستند و اندازه آنها به قدری بزرگ است که نمی توان امیدی به دفع خود به خود آنها داشت مداخله لازم است.خوشبختانه امروزه تکنولوژی دستگاههای سنگ شکن به قدری پیشرفت کرده که تقریبا تمام سنگهای سیستم ادراری را می توان بدون عمل باز از روی بدن خرد کرد و یا با روشهای اندوسکوپیک(دستگاههایی که از راه مجرا یا پوست وارد سیستم ادراری می شوند) سنگ را خرد و خارج کرد.

آیا داروهایی وجود دارند که سنگ کلیه را حل کنند؟
در انواع خاصی از سنگهای کلیه(مثلا سنگهای اسید اوریکی) ،آن هم به شرطی که سنگ بسیار کوچک باشد ممکن است با برخی دارو ها بتوان آن را حل کرد.ولی در کل اگر سنگی در سیستم ادراری ساخته شد و اندازه آن در حدی باشد که نتواند خود به خود دفع شود باید از فکر حل کردن آن با دارو بیرون آمد و فکری برای خرد کردن آن کرد.البته ممکن است سنگ در جایی از کلیه باشد و آناتومی کلیه طوری باشد که پزشک ببیند حتی با خرد کردن آن سنک احتمال دفع آن کم است که در این صورت ممکن است کاری به سنگ نداشته و فقط آن را پیگیری می کنیم و داروهایی می دهیم که بزرگتر نشود.

بیماران سنگ ساز چه نکاتی را باید در رژیم غذایی خود رعایت کنند تا کمتر سنگ بسازند؟
همانطور که قبلا گفته شد مهمترین نکته،مصرف زیاد مایعات است.همچنین باید مصرف گوشت را کمتر کنند.این توصیه شامل هم گوشت سفید می شود و هم گوشت قرمز.مصرف نمک و غذاهای شور نیز باید کمتر شود.چون اکثر سنگها از جنس اگزالات کلسیم است باید مصرف غذاهای حاوی اگزالات را هم کمتر کنند.رایج ترین غذاهای حاوی اگزالات عبارتند از چای پررنگ،نوشابه های گازدار و مصنوعی،شکلاتهای کاکائویی،اسفناج و آجیل(مغز گردو و پسته و تخمه و فندق و از این قبیل).اینها توصیه های کلی هستند و توصیه های بیشتر بر اساس جنس سنگ و همچنین آزمایشهای بیمار امکان پذیر است.

آیا لبنیات را هم باید کمتر مصرف کنند؟
خیر.این یک عقیده غلط است.در گذشته تصور می شد که چون بیشتر سنگهای ادراری جزئی از کلسیم دارند،برای پیشگیری از آنها باید غذاهای حاوی کلسیم زیاد از جمله لبنیات را حذف کرد.امروزه مشخص شده که این طور نیست و در بیشتر سنگهای ادراری،حتی آنهایی که جزئی از کلسیم دارند ،نه تنها مصرف لبنیات سنگ سازی را زیاد نمی کند بلکه با مکانیسم هایی سنگ سازی را کم نیز ممکن است بکند.ضمن اینکه عوارض عدم مصرف لبنیات مثل پوکی استخوان و .. نیز رخ نخواهد داد.

آیا این درست است که آب اصفهان سنگ ساز است؟
خیر.رسوباتی که با جوشاندن آب در کتری دیده می شود ارتباطی باسنگ سازی ندارد و این هم یک عقیده نادرست است.البته ممکن است در آب هر منطقه مواد پیشگیری کننده از تشکیل سنگ یا افزایندۀ تشکیل سنگ وجود داشته باشد ولی در کل هر آبی اگر به مقدار زیاد استفاده شود از سنگ سازی پیشگیری می کند چون غلظت ادرار را کم می کند.

آیا بیماران سنگ ساز بهتر است دستگاه تصفیه آب در منزل نصب کنند یا آب را بجوشانند و بعد مصرف کنند؟
خیر.همانطور که گفته شد ،میزان آب مصرفی بسیار مهمتر ازنوع آبی است که مصرف می شود.یعنی اگر کسی اختصاصا برای این منظور بخواهد دستگاه تصفیه آب استفاده کند ،نیازی به این کار نیست.

آیا دارو های گیاهی بر دفع سنگ موثر هستند؟
در کشورهای مختلف داروهای گیاهی متفاوتی برای درمان سنگهای کلیه استفاده می شوند و تحقیقات علمی متعددی نیز درمورد داروهای گیاهی که در این زمینه موثرند انجام شده است.نتیجۀ کلی این تحقیقها این است که هنوز نمی توان نقش این دارو ها را در درمان سنگهای ادراری به طور کامل رد یا قبول کرد.در هر صورت مصرف این دارو ها در کنار داروهای اصلی و استاندارد سنگ های ادراری اشکالی ندارد.