بزرگترین مفصل در بدن انسان، زانو است که ران پا به ساق پا متصل می کند. هنگام راه رفتن، ورزش و بالا و پایین رفتن از پله ها، مفصل زانو نیروی زیادی را تحمل می کند. به همین دلیل، مفصل زانو بیش از هر مفصل دیگری در بدن در معرض آسیب قرار دارد. مفصل زانو این قابلیت را دارد که خم و راست شود و تا حدی امکان چرخش آن نیز وجود دارد؛ ولی اگر مفصل زانو گیر کند، دامنه حرکتی آن محدود می شود و به اصطلاح زانو قفل می کند. قفل شدن زانو از شایع ترین شکایات افراد است که به عللی چون آرتروز و زمین خوردن صورت می پذیرد که با تشخیص توسط آرتوسکوپی می توان با روش های فیزیوتراپی از جمله تجویز سرما و گرمادرمانی، برق درمانی و تجویز ورزش های ویژه آن را درمان کرد. زانو به دو حالت ممکن است دچار قفل شدگی شود، از این رو مهم است که تشخیص دهید قفل شدن زانو شما از چه نوعی است تا در صورت نیاز نسبت به درمان آن اقدام کنید. آنچه اهمیت دارد این است که نباید تحت هیچ شرایط خود درمانی کنید و در صورت بروز این مشکل بهتر است آن را با یک پزشک متخصص در میان بگذارید. پیشگیری از زمین خوردن در زمین های یخ زده و لغزنده از آسیب های زانو و قفل شدگی جلوگیری می کند.

انواع قفل شدن زانو

1. قفل شدن حقیقی زانو: در این نوع از قفل شدن زانو یک مانع مکانیکی در داخل مفصل، مانع از حرکت زانو می شود و معمولاً زمانی اتفاق می افتد که فرد پای خود را تا حد امکان صاف کرده است. وقتی زانو قفل شده باشد و نتوان آن را صاف کرد و حرکت داد، به این شرایط قفل شدن حقیقی زانو گفته می شود.
2. قفل شدن کاذب زانو: قفل شدن کاذب زانو به شرایطی گفته می شود که شما به طور موقت درد شدیدی در ناحیه زانوها حس می کنید که تحرک آنها را محدود می کند؛ اما غالباً به ندرت اتفاق می افتد.

علت قفل شدن زانو هنگام بلند شدن

پارگی مینیسک زانو : مینیسک یک لایه ضخیم از غضروف است که سطح درونی مفصل را کاملاً می پوشاند. مینیسک زانو علاوه بر اینکه به عنوان ضربه گیر عمل می کند می تواند حرکت مفصل را نیز روان تر کند. اگر منیسک زانو پاره شود، ممکن است تکه ای از آن در مفصل زانو گیر کرده و باعث قفل شدن زانو شود. این حالت یکی از اصلی ترین علل بروز قفل شدن زانو است که از اصلی ترین دلایل درد زانو نیز محسوب می شود. در واقع علت صاف نشدن زانو و حتی درد زانو هنگام خم شدن می تواند پارگی منیسک آن باشد. پارگی مینیسک زانو نیز غالباً به دلیل چرخیدن روی یک زانو یا فرسودگی تدریجی مفصل آن اتفاق می افتد.

وجود استخوان ضعیف و شکننده در ساختار زانو: در برخی موارد، تکه ای از استخوان مفصل زانو شکسته شده و پس از جدا شدن، در محیط زانو گردش می کند. در این صورت، همانند پاره شدن منیسک زانو اگر این استخوان شکسته شده نیز در جای اشتباهی قرار بگیرد، در آنجا گیر افتاده و باعث می شود که زانو در یک موقعیت خاص قفل شود. شکسته شدن استخوان زانو نیز غالباً به دلیل ایجاد یک آسیب یا عارضه هایی مانند ابتلا به آرتروز زانو یا استئوکندریت دیسکان ایجاد می شود که این مورد نیز یکی از دلایل اصلی قفل شدن زانو و گرفتگی زانو می باشد.

آرتروز زانو : با افزایش سن، احتمال قفل شدن زانو بیشتر می شود که این مورد نیز یکی از شایع ترین علل درد زانو هنگام خم شدن است. در واقع، با افزایش سن، غضروف پوششی استخوان های زانو فرسوده شده و به مرور زمان از بین می رود. به همین دلیل، این غضروف تکه تکه شده درون مفصل زانو گیر می کند و باعث می شود ک عارضه آرتروز زانو به وجود بیاید. از طرفی اگر غضروف زانو کاملاً از بین برود، معمولاً تراشه های استخوانی در مکانیسم مفصل زانو اختلال ایجاد می کنند و باعث قفل شدن زانو می شوند. به این شرایط در اصطلاح پزشکی استئو کندریت دیسکان گفته می شود.

انجام ورزش های شدید: انجام ورزش شدید و کشیده شدن ماهیچه ران نیز می تواند باعث قفل شدن زانو شود. در واقع، اگر در ماهیچه های خارجی ران ضعف یا گرفتگی ایجاد شود، در تعادل کشکک زانو نیز اختلال ایجاد می شود و در این صورت تا زمانی که ماهیچه به حالت عادی خود باز نگردد، کشکک زانو نیز در همان حالت باقی می ماند. البته ذکر این نکته نیز ضروری است که حتی اگر کشکک زانو مجدداً تعادل خود را به دست آورد، ایجاد دامنه حرکتی طبیعی زانو مدت زمان زیادی طول می کشد.

علاوه بر این دلایل، می توان علل دیگری از جمله دررفتگی کشکک زانو، التهاب مفاصل زانو و آسیب رباط صلیبی قدامی زانو را دلیل قفل شدن زانو و ناتوانی زانو در صاف شدن یا خم شدن دانست.

علت قفل شدن زانو هنگام راه رفتن

بروز تورم: اگر مایع درون کپسول مفصل زانو به مقدار بیش از حد وجود داشته باشد، حرکت زانو محدود شده و به زانو فشار وارد می شود. در این صورت این عارضه از خم شدن یا صاف شدن زانو جلوگیری خواهد کرد.

وجود التهاب: اگر داخل یا اطراف ساختار زانو التهاب وجود داشته باشد، حرکت آن محدود می شود. این عارضه غالباً به دلیل آرتروز روماتوئید یا نقرس به وجود می آید و یکی از دلایل قفل شدن زانو محسوب می شود.

حرکت نامناسب کشکک زانو: اگر حرکت کشکک زانو روی شکاف جلوی زانو با مشکل مواجه شود، باعث قفل شدن زانو خواهد شد. این عارضه غالباً با درد بسیار زیادی همراه است و تا چند دقیقه فرد در خم کردن یا صاف کردن زانو مشکل خواهد داشت.

سندرم پلیکا: اگر در پلیکای میانی یا همان شکاف روی بافت سنوویال پوشاننده مفصل تنش ایجاد شود، این سندرم به وجود می آید که یکی از عوارض اصلی آن قفل شدن کاذب زانو است.

آسیب به زانو: در صورتی که هرگونه آسیبی به زانو وارد شود نیز ممکن است فرد درد شدیدی را تجربه کند. در این حالت معمولاً اسپاسم عضلانی اتفاق می افتد که منجر به قفل شدن زانو می شود.

تمامی این دلایل می توانند از خم شدن یا صاف شدن زانو جلوگیری کرده و حرکت آن را برای مدتی محدود کنند.

علائم قفل شدن زانو

از جمله علائم زانوهای قفل شونده می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. درد شدید هنگام خم کردن و صاف کردن زانو
2. محدود شدن حرکت مفصل زانو
3. حساس شدن به لمس مفصل زانو و دردناک بودن زانو
4. خم شدن زانو در یک موقعیت ثابت و غالباً در زاویه 45 درجه و ثابت ماندن
5. صاف نشدن زانو
6. ایجاد صدای اصطحکاک و خرد شدن زانو همراه با درد شدید
7. ناتوانی در ایستادن روی پاها به دلیل سایش زانو
8. تب، عفونت و آبسه مفصل زانو

تشخیص قفل شدن زانو یا مفصل زانو

آزمایشات خون برای تشخیص علت قفل کردن زانو یا مفصل زانو عبارتند از:

• شمارش گلبول های سفید خونی تعداد گلبولهای سفید خون در صورت عفونت مفصل زانو افزایش می یابد.
• فاکتور روماتوئید- در بیماران مبتلا به التهاب مفاصل افزایش می یابد.
• افزایش رسوبات گلبول قرمز- در آرتریت های التهابی، التهاب مفاصل و یا لوپوسلوپوس منتشر (اریتماتوی سیستمیک) مشاهده می شود.
• افزایش سطح اسید اوریک در خون ممکن است نشان دهنده نقرس باشد.
• مطالعه مایع سینوویال برای تشخیص علت قفل شدن زانو یا مفصل زانو.
• اشعه X برای تشخیص علت قفل شدن زانو یا مفصل زانو.
• MRI برای تشخیص علت زانوی قفل شده.

درمان قفل شدن مفصل زانو

برای درمان قفل شدن زانو پزشکان روش های درمانی و توانبخشی زیر را به بیماران توصیه می کنند:

استراحت دادن زانو

• پس از آسیب، زانوی خود را به مدت 48 تا 72 ساعت استراحت دهید. برای وارد نشدن فشار به زانو می توانید از عصای زیر بغل استفاده کنید. با این حال بسیاری از پزشکان می گویند که فرد نباید زانوی آسیب دیده ی خود را به صورت طولانی مدت بدون تحرک نگاه دارد. بیمار می تواند در مورد زمان شروع حرکت زانو و تمریناتی که باید انجام دهد با پزشک خود مشورت کند.

بالا قرار دادن زانوی آسیب دیده

• هدف از بالا قرار دادن زانو، کاهش هرگونه تورم است. برای مثال، زمانی که بیمار نشسته است، پای آسیب دیده ی او را بر روی یک صندلی و بالاتر از سطح عادی قرار دهید. ممکن است دراز کشیدن بر روی یک مبل و قرار دادن پا بر روی چند بالش راحت تر باشد. زمانی که بیمار در تخت خوابیده است پای وی را بر روی یک بالش قرار دهید. هدف از انجام این کار، بالاتر بودن زانو از سطح قلب است.

قرار دادن کیسه یخ روی زانو

• در اولین زمان ممکن پس از آسیب به زانو باید بر روی آن یخ گذاشت، به مدت 10 تا 30 دقیقه. شما می توانید با قرار دادن قالب های یخ درون کیسه ی پلاستیکی یا حوله، یک کمپرس یخ درست کنید. به آرامی کمپرس یخ را بر روی زانوی آسیب دیده بفشارید. تصور می شود که سرمای ناشی از یخ منجر به کاهش جریان خون در رباط آسیب دیده شود که می تواند درد و التهاب را کاهش دهد. پس از اولین استفاده، برخی از پزشکان توصیه می کنند که هر دو ساعت به مدت 15 دقیقه تا 48 الی 72 ساعت از کمپرس یخ استفاده کنید (در طول روز). زمانی که می خوابید یخ را بر روی زانوی خود رها نکنید.

بانداژ زانو

• اعمال فشار با استفاده از یک بانداژ منجر به کاهش تورم شده و به استراحت دادن مفصل زانو کمک می کند. می تواند از یک باند فشاری لوله ای استفاده کرد. فشار متعادل که ایجاد ناراحتی نکرده و در حدی زیاد نباشد که جریان خون را متوقف کند مناسب است. پزشک در مورد اندازه ی بانداژ شما را راهنمایی خواهد کرد. قبل از خوابیدن این باند را باز کنید. ممکن است به شما توصیه شود که پس از گذشت 48 ساعت، باند فشاری را باز کنید. این به علت محدود شدن حرکت مفصل توسط باند بوده که می تواند مشکلاتی را ایجاد کند. البته در برخی از موارد، بانداژ زانو برای زمان بیشتری مورد استفاده قرار می گیرد تا تورم را پایین نگه داشته و از ناراحتی در زانوی آسیب دیده جلوگیری کند.

فیزیوتراپی برای درمان قفل شدن زانوها

• فیزیوتراپی مهم ترین بخش درمان برای قفل شدن زانو به دلیل پارگی منیسک می باشد. ممکن است لازم باشد تا بیمار برای گرفتن مشاوره در مورد ورزش های درمانی به منظور تقویت و کشیدن عضلات اطراف زانو، به پزشک مراجعه کند.

طب سوزنی

• طب سوزنی یکی از راه های درمان قفل کردن زانو و درد ناشی از آن است. زمانی که جریان انرژی در کانال های انرژی بدن یا مریدین ها دچار اختلال شده و یا از تعادل خارج می شود، درد ایجاد خواهد شد.
• باور بر این است که طب سوزنی می تواند این جریان موردنیاز انرژی را بازگردانی کرده و موجب تسکین عمیق درد شود. پس از مطالعه ی سوابق پزشکی بیمار، انجام معاینه بر روی زانو و بررسی عکس های گرفته شده با اشعه ی ایکس، اسکن MRI و یا سی تی اسکن، پزشک می تواند وضعیت بیمار را ارزیابی کرده و مریدین مسدود شده در بدن را مشخص کند.
• پزشک همچنین سلامت عمومی بیمار را در نظر خواهد گرفت. تمامی این اطلاعات در زمان طراحی یک برنامه ی درمانی در نظر گرفته خواهند شد. در طول جلسه ی طب سوزنی، سوزن های باریک و بلند فلزی به داخل نقاط خاصی از بدن در طول مریدین ها وارد می شوند که این روش درمانی بیشتر بر نواحی اطراف زانو متمرکز خواهد بود.
• این سوزن ها می توانند با دقت بسیار بالایی به نقاط ملتهب رسیده و آنها را تقویت کنند. این روش همچنین گردش خون را تقویت کرده و فشار غیرطبیعی وارد شده به زانوها را از بین می برد.
• روش طب سوزنی معمولاً به همراه ماساژ تونیا، حرارت موکسا و بادکش به منظور تسکین درد مورد استفاده قرار می گیرد. در برخی از موارد نیز داروهای گیاهی طب سنتی چینی برای تسکین درد زانو مورد استفاده قرار می گیرند.

اولتراسوند تراپی

• اولتراسوند تراپی می تواند قفل شدن زانوی ناشی از آسیب دیدگی مینیسک پا را درمان کند. اولتراسوند تراپی می تواند زانو با استفاده از امواج صوتی که گرما را به زانوی بیمار منتقل می کنند درد مزمن و حاد را کاهش دهد. در این روش از امواجی با فرکانس 8/0تا 3 مگاهرتز استفاده می شود.
• این امواج می توانند تا عمق 5 سانتیمتری به بافت ها نفوذ کنند. پزشک از یک اپلیکاتور دستی که جریان الکتریکی را با استفاده از سیم هم محور از کنسول دریافت می کند استفاده خواهد کرد.
• گرما از سر این اپلیکاتور ساتع شده و فیزیوتراپیست آن را به طور مداوم بر روی زانو و در مسیرهای دایره ای کوچک حرکت می دهد تا از سوختگی و داغ شدن بافت ها جلوگیری کند.
• هر جلسه ی درمانی معمولاً 10 تا 15 دقیقه به صورت روزانه زمان می برد و بیمار به مدت چند هفته و هر هفته 2 تا 3 جلسه تحت درمان قرار خواهد گرفت که بستگی به شرایط وی خواهد داشت.

تحریک الکتریکی اعصاب از طریق پوست (TENS)

• تحریک الکتریکی نیز یکی از روش های جدید برای درمان عوارض ناشی از قفل شدن زانو می باشد. در روش تحریک الکتریکی اعصاب از طریق پوست ( TENS ) از یک جریان الکتریکی با ولتاژ پایین برای تسکین درد استفاده می شود.
• الکترودهای قرار داده شده بر روی پوست در محل درد، جریان الکتریکی را وارد بدن کرده که از طریق رشته های عصبی انتقال پیدا می کند. این جریان الکتریکی، گیرنده های درد را مسدود کرده و از فرستادن پیام آنها به سمت مغز ممانعت می کند.

ورزش قفل شدن زانو

• از طریق ورزش درمانی و تقویت عضلات اطراف زانو می توان عارضه قفل شدن زانو را درمان کرد.
• حرکات اصلاحی و ورزش ها باید تحت نظر پزشک متخصص انجام شود تا از آسیب دیدگی مجدد یا پیشرفت بیماری پیشگیری شود.

برخی از ورزش های مفید برای تقویت عضلات ران و اطراف زانو عبارت اند از:

کشش عضلات چهار سر ران

• برای انجام این تمرین بایستید و برای حفظ تعادل، پشت یک صندلی یا دیوار را بگیرید. یکی از پاهای خود را بلند کرده و با گرفتن مچ پا، آن را به سمت باسن خود بکشید. این موقعیت را به مدت 30 ثانیه حفظ کنید. باید در عضله ی چهار سر در جلوی ران خود احساس کشیدگی بکنید. زانوهای خود را نزدیک به هم نگه دارید. زمانی که در ران خود احساس کشیدگی کردید این تمرین را با پای دیگر خود تکرار کنید.

اسکوات روی دیوار

• برای انجام این تمرین بایستید و پشت خود را به یک دیوار تکیه دهید و پاهای خود را به اندازه ی عرض شانه از یکدیگر باز کنید. برای انجام اسکوات، زانوهای خود را خم کرده و بدن را به آرامی به طرف پایین ببرید. در همین حین پشت شما باید به دیوار چسبیده باشد. زمانی که زانوهای شما با زاویه ی 30 درجه خم شدند، موقعیت خود را به مدت 5 تا 10 شماره نگه داشته و سپس بدن را بالا کشیده و به حالت اولیه بازگردید. در صورتی که اسکوات منجر به زانو درد می شود، از انجام این تمرین خودداری کنید.

کشش عضلات همسترینگ

• برای انجام این تمرین بر روی زمین بنشینید و کمر خود را صاف و مستقیم نگه دارید. پاهای خود را در جلوی بدن دراز کرده و آنها را شل کنید. دست های خود را بر روی زمین گذاشته و آنها را به طرف مچ پا به سمت جلو بکشید. این موقعیت را به مدت 30 ثانیه حفظ کنید. شما باید در عضلات همسترینگ در پشت ران خود احساس کشیدگی کرده و این کشش را در پشت زانوی خود نیز حس کنید. زمانی که در عضلات خود احساس کشیدگی کردید، حرکت دستان خود را متوقف کنید. از قفل کردن زانوها و یا خم کردن کمر خودداری کنید.

لگد زدن در آب

• این تمرین را در استخر انجام دهید تا از خاصیت رانش آب استفاده کنید. این ویژگی آب می تواند فشار وارده بر روی مفاصل را کاهش دهد. دیوار کناری استخر را بگیرید و پاهای خود را شناور کنید. به آرامی با پای خود لگد بزنید تا عضلات چهار سر ران و همسترینگ شما تقویت شوند. این لگدها عضلات شما را تقویت کرده و مفصل زانوی شما را همانند تمرین بالا کشیدن پا و اسکوات خم می کنند ولی بدون اثر نیروی جاذبه.

نسخه اصلی مطلب درمان و علت قفل شدن زانو هنگام بلند شد و راه رفتن را در سایت دکتر علی فرخانی بخوانید.

---