روماتیسم یا اختلالات روماتیسمی یک گروه بیماری هایی هستند که باعث درد مزمن ، غالباً متناوب و عود کننده در مفاصل می شوند و علاوه بر مفاصل بافت همبند بیمار نیز گرفتار می شود.اصطلاح بیماری های روماتیسمی برای اختلالات بافت همبند استفاده می شود. روماتولوژی در واقع یکی از فوق تخصص های پزشکی است که به بررسی تشخیص و درمان بیماری های بافت همبند و روماتیسم می پردازد.

انواع بیماری های روماتیسمی چیست؟

اختلالات روماتیسمی :

درد های مزمن و متناوب (از جمله درد مفاصل دست ها و پا ها ، گردن و کمر) به علت بیماری های عفونی ایجاد می شوند. مانند بیماری لایم (در آمریکا شایع است). کوکسیدیومیکوز یا تب دره (در غرب ایالات متحده) و چیکونگونیا در هند ، آفریقا و آمریکای جنوبی ، علت گرفتاری و تورم مفصل یا آرتریت در این گونه بیماری های عفونی در واقع واکنش بدن نسبت به عامل عفونی است و مهم ترین بیماری این گروه که در ایران کاملاً شناخته شده و شایع است آرتریت بعد از گلو درد چرکی نوع استرپتوکوکی است که تب روماتیسمی نامیده می شود.

التهاب مفصل روماتیسمی یا آرتریت روماتوئید یا Rheumatoid arthritis :

آرتریت روماتوئید یک اختلال التهابی مزمن است که می تواند چندین مثل یک فرد را درگیر کند. در برخی از افراد ، این بیماری می تواند به هر قسمت از بدن که بافت همبند دارد حمله کند ، مثلا به پوست ، چشم ها ، ریه ها ، قلب و رگ های خونی آسیب برساند.
آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است و زمانی اتفاق می افتد که سیستم ایمنی بدن بافت های سالم را بیگانه می پندارند و به آن ها حمله می کند و می خواهد آن ها را از بین ببرد. بر خلاف استئوآرتریت ، یا آرتروز که در اثر ساییده شدن مفصل و افزایش سن به وجود می آید ، آرتریت روماتوئید باعث التهاب و تورم دردناک مفاصل می شود و در نهایت می تواند منجر به تخریب مفاصل و تغییر شکل مفصلی شود. همچنانکه قبلا گفتیم آرتریت روماتوئید علاوه بر مفاصل ، می تواند به سایر قسمت های بدن آسیب برساند. آرتریت روماتوئید شدید می تواند باعث ناتوانی های جسمی شود.

علائم روماتیسم مفصلی

علائم و نشانه های آرتریت روماتوئید عبارتند از:

• مفاصل گرم و متورم که هنگامی که آن ها را فشار می دهیم یا لمس می کنیم در نوکند که در اصطلاح پزشکی می گویند مفاصل حساس Tender هستند.
• درد های مفصلی معمولا در صبح ها بد تر می شود و این بیماران معمولاً خشکی صبحگاهی دارند. یعنی هنگامی که از خواب برمی خیزند ، مفاصل از جمله گردن و کمر این بیماران خشک و دردناک است و مدتی طول می کشد تا این خشکی برطرف شود و به تدریج بیمار گرم شود و بتواند حرکت کند. این پدیده را خشکی صبحگاهی می نامند.
• علاوه برعلائم فوق بیمار ممکن است خستگی تب و کاهش اشتها داشته باشد.
• آرتریت روماتوئید در مراحل اولیه، ابتدا مفاصل کوچک تر به ویژه مفاصل انگشتان دست و پا را گرفتار می کند. با پیشرفت بیماری ، در اندام های فوقانی به مچ دست، آرنج، شانه ها و در اندام های تحتانی زانو ها مچ پا، مفاصل ران گسترش می یابد. در اغلب موارد، علائم در مفصل هر دو طرف راست و چپ به طور قرینه رخ می دهد.

حدود 40 درصد از افرادی که آرتریت روماتوئید دارند، علائم و نشانه های غیر مفصلی دارند. مناطقی که ممکن است تحت تاثیر قرار گیرند عبارتند از:

• چشم
• پوست
• ریه
• قلب
• کلیه
• غدد بزاقی
• بافت عصبی
• مغز استخوان
• عروق خونی

علائم آرتریت روماتوئید ممکن است در در افراد و زمان های مختلف شدت متفاوت داشته باشند. دوره های افزایش فعالیت بیماری، به نام شعله ور شدن یا Flare و در دوره هایی بهبودی نسبی - کم شدن تورم دیده می شوند. گاهی درد مفصل به طور دوره ای می آید و می رود. گاهی مدت ها ناپدید می شود. با گذشت زمان، آرتریت روماتوئید می تواند باعث تغییر شکل مفاصل شود.

علت ابتلا به روماتیسم مفصلی

همان طور که گفته شد ، آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است. به طور معمول ، سیستم ایمنی بدن به محافظت از بدن در برابر عفونت و بیماری ها کمک می کند. در آرتریت روماتوئید ، سیستم ایمنی بدن بیمار به بافت سالم مفاصل حمله می کند. در این بیماری سیستم ایمنی می تواند به بافت های دیگر حمله کند به همین جهت می تواند باعث گرفتاری قلب ، ریه ها ، اعصاب ، چشم ها و پوست بیمار شود.پزشکان نمی دانند چه چیزی این روند را آغاز می کند ، اما یک عامل ژنتیکی درمیان است یعنی سیستم ایمنی بدن در یک زمانی فراموش می کند که بافت خودی را از بیگانه تشخیص دهد.

عوامل خطر یا ریسک فاکتور Risk Factor

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید را افزایش دهند عبارتند از:

1. جنسیت : زنان بیشتر از مردان به آرتریت روماتوئید مبتلا می شوند.
2. سن: آرتریت روماتوئید می تواند در هر سنی رخ دهد ، اما بیشتر در سنین میانسالی شروع می شود.
3. سابقه خانوادگی : اگر یکی از اعضای خانواده به آرتریت روماتوئید مبتلا باشد ، ممکن است خطر ابتلا به این بیماری در افراد دیگر خانواده افزایش یابد.
4. سیگار کشیدن : سیگار کشیدن خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید را افزایش می دهد ، به خصوص اگر بیمار دارای استعداد ژنتیکی برای ابتلا به این بیماری باشید. همچنین به نظر می رسد در افرادی که سیگار می کشند بیماری شدت بیشتری دارد.
5. اضافه وزن : افرادی که دارای اضافه وزن هستند در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به آرتریت روماتوئید قرار دارند.

عوارض آرتریت روماتوئید یا روماتیسم :

آرتریت روماتوئید خطر ابتلا به بیماری های زیر را افزایش می دهد:

1. پوکی استخوان : خود آرتریت روماتوئید و همچنین برخی از دارو ها که برای درمان آرتریت روماتوئید استفاده می شود (از قبیل پردنیزولون ) ، می تواند خطر پوکی استخوان را افزایش دهد. یعنی استخوان های بیمار را ضعیف و متخلل و شکننده می شود و آن ها را مستعد شکستگی می کند.
2. ندول ها یا گره های روماتوئید : این برجستگی های بافتی معمولاً در اطراف نقاط فشار ، مانند آرنج ها تشکیل می شوند و در لمس قوام محکم دارند. باید توجه داشت که این گره ها می توانند در هر نقطه از بدن ، از جمله قلب و ریه ها تشکیل شوند.
3. خشکی چشم و دهان : افرادی که به آرتریت روماتوئید مبتلا هستند ، بسیار بیشتر دچار سندرم شوگرن می شوند ، در این سندرم یا اختلال ، میزان ترشح بزاق اشک کاهش می یابد یعنی رطوبت چشم و دهان کم می شود و چشم و دهان خشک می شود.
4. عفونت ها : خود آرتریت روماتوئید و بسیاری از دارو هایی که برای درمان آن استفاده می شود می تواند سیستم ایمنی بدن را مختل کرده و منجر به افزایش عفونت شوند. بنابراین به بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید توصیه می شود که برای جلوگیری از بیماری های عفونی از قبیل آنفلوانزا ، ذات الریه ، زونا و COVID-19 با واکسیناسیون خود را محافظت کنند.
5. نسبت چربی به توده بدون چربی عضلانی بدن : اغلب در افرادی که به آرتریت روماتوئید مبتلا هستند ، حتی در افرادی که دارای شاخص توده بدنی طبیعی (BMI) هستند ، بیشتر است.
6. سندرم تونل کارپ : اگر آرتریت روماتوئید مچ دست بیمار را تحت تأثیر قرار دهد ، التهاب می تواند محل عبور عصب مدیان را تنگ کند. این عصب حس بیشتر قسمت های دست و انگشتان بیمار را می دهد. در نتیجه بیمار با خواب رفتن و گزگز انگشتان دست هنگام شب ها یا موقع رانندگی و تایپ و کار و کامپیوتر مراجعه می کند.
7. مشکلات قلبی : آرتریت روماتوئید می تواند خطر تنگ شدن و بسته شدن رگ های قلب همچنین التهاب پرده پریکارد که پریکاردیت نامیده می شود را افزایش دهد. پرده پریکارد در واقع پرده کیسه مانندی است که دور تا دور قلب را فرا گرفته است.
8. بیماری ریه : افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید خطر التهاب و فیبروز در بافت های ریه را افزایش می دهند ، که می تواند منجر به تنگی نفس پیشرونده شود.
9. لنفوم : آرتریت روماتوئید خطر ابتلا به لنفوم را افزایش می دهد. لنفوم ها در واقع گروهی از سرطان های خون و سیستم لنفاوی هستند.

کنترل درد مفاصل در اثر روماتیسم

با این که علاج دائمی برای روماتیسم مفصلی وجود ندارد، تعدادی از روش های درمان و کنترل درد مفاصل در روماتیسم مچ پا به منظور کاهش درد و افزایش عملکرد مفاصل، در دسترس می باشند. برنامه ی درمانی، به نیاز ها و الگوی زندگی فرد بستگی دارد. روماتیسم مفصلی معمولا توسط یک تیم از پزشکان متخصص درمان می شود.

درمان بدون دارو

روش های درمان رماتیسم ستون فقرات بدون استفاده از دارو، اساس درمان تمامی افراد دارای روماتیسم مفصلی می باشند.

استراحت

زمانی که مفصل دچار التهاب شده است، خطر ایجاد آسیب در آن و در ساختار های بافت نرم مجاور (مانند تاندون ها و رباط ها) بسیار بالاست. به همین دلیل، مفاصل ملتهب باید استراحت داده شوند. همچنین تناسب اندام عمومی نیز باید تا حد امکان برقرار شود. در همین حال، حفظ دامنه ی حرکتی مفاصل به همراه تناسب اندام عمومی، می تواند برای مقابله با جنبه های سیستمیک این بیماری مفید باشد.

تمرین و ورزش

درد و گرفتگی ناشی از روماتیسم مفصلی ، معمولا افراد را بی تحرک و غیر فعال می کنند. در این صورت و با ادامه ی بی تحرکی، فرد تحرک مفاصل و قدرت عضلات خود را از دست داده و دچار گرفتگی می شود که این امر در آینده باعث کاهش پایداری مفصل و فرسودگی بیشتر آن خواهد شد.
انجام منظم تمرینات به کمک فیزیوتراپیست و یا متخصص کار درمانی، می تواند از ایجاد این آثار جلوگیری کرده و آن ها را تا حد امکان کاهش دهد. انواع تمریناتی که مفید بودن آن ها در این زمینه به اثبات رسیده است عبارت اند از تمرینات دامنه ی حرکتی به منظور حفظ تحرک مفاصل، تمرینات تقویتی و تمرینات استقامت (قدم زدن، شنا کردن و دوچرخه سواری)

فیزیوتراپی و کار درمانی

فیزیوتراپی و کار درمانی می توانند در بیماران مبتلا به روماتیسم مفصلی، درد و التهاب را کاهش داده و ساختار و عملکرد مفاصل را حفظ کنند. انواع مختلفی از روش های درمانی، برای اثرات متفاوت روماتیسم مفصلی طراحی شده اند :

• اعمال گرما و سرما می تواند درد و گرفتگی را کاهش دهد.
• استفاده از فرا صوت به منظور کاهش التهاب در غلاف های پوشاننده ی تاندون ها (تنوسینوویت).
• تمرینات فعال و انفعالی به منظور حفظ دامنه ی حرکتی مفاصل
• استراحت دادن و بستن مفاصل به منظور کاهش درد و بهبود در عملکرد آن ها
• استفاده از اسپلینت های دست و دیگر وسایل طبی به منظور جلوگیری از ایجاد بدشکلی ها و بهبود عملکرد دست.
• تکنیک های آرامش بخشی و ریلکسیشن به منظور رهایی از گرفتگی های ثانویه ی عضلانی

تغذیه و درمان های غذایی

در افراد چاق و دارای اضافه وزن، به منظور کاهش فشار وارد شده به مفاصل دچار التهاب، کاهش وزن توصیه می شود.
افراد مبتلا به روماتیسم مفصلی دارای شانس بالا تری برای ابتلا به عارضه های رگ کرونر قلبی می باشند. کلسترول بالای خون نیز یکی دیگر از عوامل دخیل در بیماری های رگ کرونر است که می توان با تغییر در رژیم غذایی آن را اصلاح کرد. متخصص تغذیه می تواند به شما بگوید که چه غذایی هایی را مصرف کرده و از چه غذا هایی دوری کنید تا به سطح مطلوب کلسترول خون برسید.
تغییرات رژیم غذایی یک راه درمان برای روماتیسم مفصلی می باشند. اگر چه تا کنون رژیم غذایی که بتواند روماتیسم مفصلی را درمان کند طراحی نشده است، ولی با ایجاد تغییر در رژیم غذایی می توان تا حدودی علائم ناشی از این بیماری را کاهش داد.

عمل جراحی

زمانی که آسیب وارد شده به استخوان ها در اثر آرتروز بسیار زیاد شده و یا کنترل درد به کمک دارو ها امکان پذیر نیست، جراحی یک گزینه برای باز گردانی عملکرد به یک مفصل آسیب دیده می باشد.

نسخه اصلی مطلب تعریف بیماری های روماتیسمی و التهاب مفاصل را در سایت دکتر بیژن فروغ بخوانید.

---