زانوی ضربدری یا ژنووالگوم به انحنای غیرطبیعی پایین پا از زانو به پایین گفته میشود به طوری که هنگام مماس بودن دو زانو، فاصله زیادی را بین پاها ایجاد میکند و ساقها در یک خط مستقیم قرار نگیرند. این حالت میتواند باعث تحمیل فشار مضاعفی بر قسمت خارجی زانو شود. روشهای مختلفی برای درمان انحراف زانو وجود دارد که با توجه به میزان انحراف درمان مناسب صورت میگیرد. پای کودکان تا سن ۱۸ ماهگی حالت پرانتزی دارد که بعد به طور طبیعی صاف می شود. بعد از ۲ سالگی زانوی آنها ممکن است شکل ضربدری به خود بگیرد که لازم است تا سن ۴ تا ۶ سالگی اصلاح شود. زانوی ضربدری کودکان زیادی نیز ناشی از مشکل چرخش پا (هایپرپرونیشن) میباشد که باید (به ویژه بعد از ۲ سالگی کودک) درمان شود.

علت کج شدن زانو به داخل

دلایل متعددی موجب بروز پای پرانتزی می شود این دلایل عبارتند از: تولد یا رشد، آسیب دیدگی، کمبود ویتامین، عوامل ژنتیکی و بیماری های مفصل. علل ایجادکننده پای پرانتزی ممکن است در کودکان و بزرگسالان متفاوت باشد.

تولد یا رشد

زانوی ضربدری عارضه بسیار شایعی در میان کودکان می باشد. در اکثر موارد درمان پای پرانتزی با بزرگتر شدن کودکان خود به خود انجام می شود ؛ اما در صورتی که به مرور زمان عارضه برطرف نشد احتمال دارد که کودک به بیماری های استخوانی مبتلا باشد.

شکستگی کوزن

شکستگی کوزن شکستگی هایی است که شامل شکستگی استخوان درشت نی می باشد. این نوع شکستگی ها موجب بدشکلی و ناهنجاری پا می شود. این عارضه بیشتر در کودکانی که 3 تا 6 سال دارند روی می دهد. کودکانی که این عارضه را تجربه می کنند ممکن است به عارضه پای ضربدری مبتلا شوند.

راشیتیسم یا نرمی استخوان

راشیتیسم عارضه ای است که در نتیجه کمبود ویتامین D به وجود می آید. به علت این عارضه، استخوان های کودکان نرم و ضعیف می شود. این بیماری همچنین می تواند موجب تأخیر در رشد و بروز درد و ضعف عضلات شود.

عوامل ژنتیکی

پای ضربدری در بزگسالان ممکن است به علت عوامل ژنتیکی باشد که ممکن است از یکی از والدین یا هر دوی آنها به فرد منتقل شده باشد.

آسیب دیدگی

زانوی ضربدری در بزرگسالان ممکن است همانند کودکان به دنبال شکستگی ساق پا که اصلاح نشده روی دهد. همانطور که درباره شکستگی استخوان درشت نی (تیبیا) در فوق گفته شد این نوع شکستگی موجب بروز ناهنجاری در پا می شود که درنتیجه ی آن ممکن است عارضه پای پرانتزی روی دهد.

بیماری مفصلی

چندین عارضه ی پزشکی وجود دارد که اگر بزرگسالان به این عارضه ها مبتلا باشند ممکن است به پای ضربدری نیز مبتلا شوند. بعضی از این عارضه ها عبارتند از استئو آرتریت یا روماتیسم مفصلی. فقط آرتروز نیست که می تواند موجب بروز پای ضربدری شود بلکه پای ضربدری نیز می تواند در آینده موجب آرتروز شود.

وزن

چاقی و اضافه وزن نیز می تواند منجر به بروز عارضه زانوی ضربدری شود.

علائم انحراف زانو به سمت داخل چیست؟

علائم زانو ضربدری می تواند شامل موارد زیر باشد:

• هنگامی که زانوها با یکدیگر تماس داشته باشند و مچ پا و پاها بسیار از هم دور باشند.
• اختلال در راه رفتن
• طریقه راه رفتن (طرز راه رفتن) به حالتی غیرطبیعی و نادرست

انحراف زانو به سمت داخل در کودکان

هنگامی که یک کودک متولد می شود، سیستم اسکلتی عضلانی او کاملاً توسعه نیافته است و در نتیجه ضعیف است. به طور طبیعی هنگامی که یک کودک بر روی پاهای ضعیف خود می ایستد، پاها به حالت قوسی شکل گرفته باقی می مانند (مچ پاها یکدیگر را لمس می کنند؛ اما زانوها از هم جدا هستند). این یک عارضه ی طبیعی است و تا زمانی که کودک حدود 2 سال سن دارد، همچنان ادامه دارد. بعد از آن سیستم اسکلتی عضلانی به تدریج قوی می شود؛ اما نه به اندازه کافی برای حمل وزن بدن کودک در حالت ایستاده و صاف و این زمانی است که اغلب زانوی ضربدری دیده می شود. اگرچه در بسیاری از کودکانی که مشکل پزشکی دیگری ندارند، بدشکلی زانوی ضربدری یک عارضه گذرا است؛ اما در بعضی افراد این عارضه ناشی از یک اختلال ارثی یا ژنتیکی و یا یک بیماری متابولیک استخوان بوده و در آنها باقی می ماند یا حتی پیشرفت می کند.

الگوی عمومی راه رفتن در افراد مبتلا به این عارضه به صورت یک حرکت دورانی است، به این معنی که فرد باید در هنگام راه رفتن هر کدام از پاهای خود را به بیرون بچرخاند تا بتواند بدون برخورد پای تکیه گاه به پای متحرک قدم بردارد. در اینجا، نه تنها مکانیک راه رفتن به هم می خورد، بلکه به دلیل وجود بدشکلی زاویه ای قابل توجهی که رخ داده است، درد پشت و میانه زانو نیز در میان مبتلایان به این عارضه ایجاد می شود. این علائم، نشان می دهند که زانو ضربدری باعث می شود فشارهای آسیب زایی بر زانو و مکانیسم اکستانسور پاتلوفمورال آن وارد می شود. زانوی ضربدری عارضه شایعی در میان کودکان است و تقریباً در تمام موارد، بخشی طبیعی از فرایند رشد کودک است؛ زیرا به دلیل وضعیت قرارگیری نوزادان در رحم، اکثر آنها با پاهای پرانتزی به دنیا می آیند و تقریباً تا 2 یا 3 سالگی به این شکل باقی می مانند. پس از آن نیز، پاهایشان به طرف داخل می چرخد و ظاهری شبیه به زانوی ضربدری به خود می گیرند که این مرحله هم تا سن 7 یا 8 سالگی طول می کشد. عموماً در این سنین پاها راستای طبیعی خود را به دست می آورند. در موارد نادری، بروز دیرتر عارضه زانو ضربدری (در حدود 6 سالگی) می تواند نشانه ای از وجود یک بیمار زمینه ای استخوان باشد.

تشخیص انحراف زانو به داخل

شدت پای ضربدری را می توان با اندازه گیری فاصله بین مچ پاها در زمان چسباندن زانوها به هم تعیین کرد. برای اندازه گیری فاصله بین مچ پاها کودک را به پشت بخوابانید و پاهایش را صاف کنید. زانوها را به هم بچسبانید و فاصله بین بخش داخلی زانوها را اندازه گیری کنید. چنانچه کودک دو تا چهار ساله باشد و فاصله بین مچ پاهایش 10 سانتی متر یا کمتر باشد، بدشکلی به موازات رشد کودک خود به خود اصلاح خواهد شد. اگر فاصله در کودکان بزرگتر، بیش از 10 سانتی متر باشد، بهتر است وضعیت توسط پزشک بررسی شود. پزشک علاوه بر فاصله بین مچ پاهای کودک، موارد زیر را نیز ارزیابی می کند:

• قد
• تقارن زانوها
• هم راستا بودن پا، مفصل ران و پایین پاها
• وضعیت گام های کودک هنگام راه رفتن و بررسی شیوه راه رفتن کودک
• پزشک گاهی کودک را به جراح ارتوپد، یعنی متخصصی معرفی می کند که در زمینه آسیب ها یا اختلال های عضلانی، استخوانی و مفصلی تخصص دارد. گاهی لازم است که تصویربرداری رادیوگرافی برای تعیین مشکلات عامل پای ضربدری انجام شود.

درمان انحراف زانو به سمت داخل

بریس مخصوص زانوی ضربدری

بریس های مخصوص زانو ضربدری می تواند به رفع این عارضه کمک کند؛ اما معمولاً در مواردی که سن بیمار به حدی رسیده است که رشد و نمو استخوان های او متوقف شده باشد، این بریس ها نمی توانند حالت ضربدری زانوهای او را به طور کامل اصلاح کنند. بریس ها را هنگام شب و وقتی که می خوابید بپوشید تا به صاف شدن زانوها و ساق پاهای شما کمک کند. بریس ها از طریق کشیدن زانوها به طرف بالا به صاف شدن آنها و بازگشت زانو به وضعیت صحیح کمک می کند. معمولاً بریس های زانو باید حتماً به کفش های بیمار متصل باشد تا بتواند زانوها را به شکل مؤثری به طرف بالا و به وضعیت صحیح هدایت کند.

ماساژ درمانی

ماساژ درمانی یکی از روش های درمان زانو ضربدری بدون جراحی است که شامل ماساژ تمامی عضلات پا می باشد. در این روش بر عضلات طرف خارج کشاله ران از جمله عضله دوسر که منقبض شده است، تأکید بیشتری می شود. همچنین به انقباض رباط جانبی خارج زانو و کشش رباط جانبی داخلی، توجه ویژه ای می شود. به طور کلی روش های درمان دستی از تمامی ابعاد و زوایای مختلف بر روی زانوها و قوزک پاها برای درمان زانوی ضربدری اجرا می شود.

ورزش هایی برای اصلاح زانوی ضربدری

• فشار به دیوار در حالت یک پایی

کنار یک دیوار محکم بایستید، به حالتی که سمت چپ بدنتان به طرف دیوار باشد. شانه و لگن چپ خود را به دیوار تکیه بدهید. زانوی چپ خود را به حالت ۹۰ درجه خم کنید. با نیروی پای راست خود، بدنتان را به دیوار فشار دهید. این وضعیت را به مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه نگه دارید، سپس چند ثانیه استراحت کنید و دوباره این حرکت را با پای دیگر تکرار کنید. به تدریج که قدرت عضلات پا و لگن شما بیشتر می شود، زمان فشار به دیوار را تا ۶۰ ثانیه افزایش دهید.

• لانج از بغل

لانج از بغل یک ورزش بسیار مفید برای قسمت پایین تنه است که قدرت عضلات چهارسر، سرینی و همسترینگ را افزایش می دهد و هر دو طرف داخل و خارج کشاله ران را به طور همزمان تقویت می کند.

• ابداکشن ران با دستگاه کابل

یک پای خود را در نزدیکی سطح زمین به دستگاه کابل، ببندید. طوری بایستید که آن پایی که به کابل بسته شده است از دستگاه دورتر و پای آزاد شما به دستگاه نزدیک تر باشد. برای حفظ تعادل، دست خود را به یک وسیله محکم بگیرید. پای ثابت خود را به حالت خمیده و پایی که به کابل بسته اید را صاف نگه دارید و نوک پا را به طرف بالا بکشید. بدون آنکه کمر و لگن را بچرخانید، پایی که با آن کار می کنید را به طرف جلوی بدن ببرید تا پاشنه پا در امتداد پنجه پای ثابت شما قرار بگیرد. سپس پا را مستقیم به طرف بیرون بکشید. تا جایی که می توانید پا را بکشید و در بالاترین نقطه نگه دارید و سپس به حالت اول برگردانید. همین حرکت را با پای دیگر تکرار کنید.

• ابداکشن در حالت خوابیده

به پهلو بخوابید و یک بالش زیر سر بگذارید و زانو و پاها را صاف در امتداد هم نگه دارید. پای بالایی خود را بالا بیاورید و بدون چرخاندن لگن تا جایی که می توانید آن را از پای زیری دور کنید. سپس به حالت اول برگردید. دقت کنید که باسن شما نباید در زمان انجام این حرکت به طرف عقب برود.

• بالا و پایین رفتن از پله از بغل

برای انجام این حرکت به یک صندلی یا یک نیمکت وزنه احتیاج دارید. پای راست خود را از بغل روی نیمکت بگذارید و پای چپ را بالا بیاورید تا پای راستتان صاف شود. وزن خود را روی پایی که بر روی صندلی یا نیمکت گذاشته اید، بیندازید. این حرکت را ۱۰ تا ۱۲ مرتبه با هر پا تکرار کنید. برای افزایش مقاومت در برابر این حرکت می توانید از یک توپ طبی استفاده کنید.

• چرخش عضله همسترینگ

این حرکت را می توانید به صورت «لگد به پشت» در حالت ایستاده انجام دهید. بایستید و دست ها را به دیوار یا نرده تکیه بدهید. عضلات باسن را منقبض کنید و یک پا را مستقیم از پشت بالا بیاورید و سپس زانوی پایی که بالا آورده اید را خم کنید و سعی کنید پاشنه پا را از پشت به باسن نزدیک کنید.

• پرس زانو

اگر به دنبال بهترین روش ها برای اصلاح زانوی ضربدری خود هستید، این ورزش می تواند راهکار بسیار مؤثری باشد. برای اجرای حرکت پرس زانو، روی زمین یا روی یک نیمکت بنشینید و یک پا را به حالت صاف در جلوی بدن نگه دارید. یک حوله را لوله کنید و آن را زیر زانوی خود بگذارید و سعی کنید با زانو روی حوله فشار دهید و به مدت ۳ تا ۵ ثانیه این فشار را حفظ کنید. این حرکت را چند مرتبه با هر دو پا تکرار کنید.

عوارض انحراف زانو به سمت داخل

از عوارض پا یا زانوی ضربدری می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کوتاهی قد
• تغییر الگوی راه رفتن
• آرتروز زودرس زانو، به علت فشارهای مضاعفی که در ناحیه زانو، به مفصل وارد می شود و زمینه ی بروز آرتروز مفاصل سریع تر از زمان معمول را به وجود می آورد.
• ایجاد تغییر شکل در وضعیت پا و سائیده شدن زانو ها به یکدیگر به هنگام راه رفتن
• افزایش آسیب پذیری مفصل زانو
• درد در ناحیه خارجی زانو به علت نزدیک شدن استخوان ران به درشت نی و فشرده شدن این دو استخوان بر روی یکدیگر و همچنین درد در ناحیه داخل زانو به علت کشیدگی بافت های نرم عضلات
• درد در قسمت داخلی زانو به علت کشش بافت های نرم
• تمایل کشکک ها به سمت خارج و در رفتگی مکرر کشکک
• کوتاهی تاندون آشیل
• خستگی زودرس
• بروز عوامل ثانویه مانند عارضه ی صافی کف پا
• ایجاد تغییر شکل در پنجه پاها
• ایجاد ظاهر ناخوشایند در پاها
• ناتوانی در راه رفتن در مراحل پیشرفته از دیگر عوارض پای ضربدری است.

نسخه اصلی مطلب علت و علائم انحراف زانو به سمت داخل چیست؟ را در سایت دکتر بیژن فروغ بخوانید.

---