کلمه آسیت از کلمه یوناني ASKOS به معنای ساک و کیف منشاء گرفته و به معنای تجمع مایع در حفره صفاقي است. آسیت در تعریفي دیگر به وجود بیش از 25 سی سی مایع در حفره صفاقي گفته می شود. آسیت شایع ترین عارضه سیروز است و با افزایش ریسک عفونت و افت در کیفیت زندگي همراه است. شایع ترین علت آسیت، فشارخون بالا و پورت ناشي از سیروز است. سیروز مسئول 84 درصد موارد آسیت می باشد. آسیت های قلبي، کارسینوماتوز صفاقي و آسیت های مختلط ناشي از سیروز و یک بیماری ثانویه، مسئول 10 تا 15 درصد موارد آسیت مي باشند.

انواع آسیت

آسیت های بدخیم: آسیت ناشی از سرطان پیشرفته یک عارضه ناراحت کننده است که اغلب به مراقبت های بیمارستانی نیاز دارد. کاشته شدن کانون های سرطان در صفاق باعث تحریک ترشح مایع آسیت می شود، درحالی که جذب آن را از طریق مجاری لنفاوی دیافراگماتیک متوقف می کند. آسیت های بدخیم در انسداد پیشرفته وریدی یا لنفاوی نیز دیده می شوند، حتی اگر سلول های تومورال آزاد در صفاق وجود نداشته باشد. سیتولوژی در 06% تا 06% از موارد مثبت می شود.

آسیت های لنفاوی: تجمع مایع لنف آزاد در حفره صفاق، نوع نادری از آسیت است. اکثر مبتلایان بالغینی هستند و اکثراً زنان مسن که یک سرطان مخفی نظیر یک لنفوم یا آدنوکارسینوم در پانکراس یا معده دارند که باعث انسداد مجاری لنفاوی می شود. آسیت لنفاوی که از ترومای خارجی یا اشتباه جراحی تخلیه وریدی پورتوسیستمیک و اعمال جراحی برداشتن آنوریسم شکمی و لنفادنوپاتی خلف صفاقی ناشی شده باشد، پیش آگهی بهتری دارد. حدود 51% از موارد در کودکان دیده می شود معمولاً بزرگ تر از 5 سال سن که دچار ناهنجاری های لنفاوی مادرزادی هستند.

درمان آسیت

درمان اول: استفاده از داروهای ادرارآور برای کم کردن حجم خون است که باعث می شود مقداری از حجم خون کم شود و مایع داخل شکم به تدریج کمتر شود. این روش برای بیمار آسان است، ولی داروهای مدر دارای عوارضی هستند که می تواند باعث آزار بیمار شود و از طرفی در برخی موارد بیماری با این داروها خوب کنترل نمی شود.

درمان دوم: کشیدن مایع آسیت به تناوب هر دو هفته یا هرماه است، اگرچه این روش برای بیمار اندکی سخت است و نیاز به بستری شدن موقت دارد، ولی گاهی تنها راه درمان است. درنهایت اگر بتوان علت اصلی بیماری را برطرف کرد مثلاً پیوند کبد برای درمان سیروز انجام شود؛ آسیت به کلی درمان خواهد شد.

معاینه بالینی

در معاینه بالینی دو عامل مهم برای تشخیص آسیت وجود دارد. مایع در حفره شکم با چرخیدن جابه جا می شود به نحوی که در محل تجمع مایع ماتیته ایجاد می شود و در طرف مقابل آن ماتیته از بین می رود و با ضربه به شکم موج در شکم ایجاد می شود. البته برای تشخیص بالینی آسیت حداقل باید 5166 سی سی مایع در شکم جمع شده باشد. در مواردی که به دلیل چاقی و یا مایع کم تشخیص بالینی امکان پذیر نباشد، می توان از سونوگرافی برای تشخیص آسیت استفاده نمود

علل آسیت

به علل مختلف ممکن است تجمع مایع در حفره شکمی ایجاد شود

• سیروز کبدي
• روده آسیب دیده
• بیماری های قلبی
• عفونت
• بیماري کلیه
• بیماري پانکراس
• تومورهاي سرطانی یا غیر سرطانی

آسیت می تواند فرم پیشرفته ی ورم اندام ها به دنبال بیماري نارسایی قلبی باشد، یعنی وقتی نارسایی قلبی به درجات خیلی شدید می رسد، ورم پاها از مچ به ساق و از ساق به ران و درنهایت به شکم گسترش می یابد.

در مورد بیماری های کلیه که یکی از آن ها دفع شدید پروتئین از کلیه ها است که در صورت وخامت می تواند بیماري آسیت ایجاد شود؛ اما عامل اصلی آسیت، سیروز کبدي است، سیروز کبدي به معناي آسیب ساختمان و عملکرد کبدي است. از آنجا که خون سیاهرگی بیشتر احشاي شکمی باید قبل از رسیدن به قلب از کبد رد شود و در آنجا فیلتر شود، وقتی ساختمان کبد در اثر سیروز به هم می ریزد، راه رسیدن خون به قلب سد می شود و به این ترتیب مایع در شکم تجمع می کند. از طرفی کبد که محل اصلی ساختن آلبومین است، در اثر بیماري سیروز نمی تواند آلبومین بسازد و کم شدن آلبومین خون باعث خروج پلاسما از داخل رگ ها به بیرون آن ها و بروز ورم می شود.

علت دیگر آسیت می تواند انواع سرطان های داخل شکم مثل سرطان معده، سرطان کبد و سرطان روده بزرگ باشد که البته شیوع کمتري نسبت به سیروز کبدي دارند، ولی به عنوان اولین تظاهر این بیماری ها اهمیت دارند.

تظاهرات بالینی

افزایش دور شکم و ازدیاد وزن، اشکال در تنفس به علت مشکل در اتساع دیافراگم، تهوع، استفراغ، بی اشتهایی به علت فشار بر روده ها، اختلال در تعادل آب و الکترولیت است.

نحوه تخلیه ی کیست ها و مایع آسیت

موقعیت بیمار در تخت با سر بالا در 45 درجه اجازه می دهد تا مایع در قسمت تحتانی شکم تجمع یابد. پس از ضدعفونی کردن سطح شکم با محلول ضدعفونی کننده و بی حسی موضعی، پزشک با واردکردن یک سوزن (همراه با یک غلاف پلاستیکی) 2 تا 5 سانتیمتر درون صفاق و سپس خارج کردن سوزن از غلاف پلاستیکی اجازه می دهد تا تخلیه مایع انجام شود. حداکثر تا یازده لیتر از مایع ممکن است در طی عمل خارج شود. اگر درناژ مایع بیش از 5 لیتر است، بهتر است به منظور جلوگیري از افت فشارخون بیمار سرم وریدي آلبومین تجویز گردد. این روش بدون درد است و بیمار نیاز به هیچ نوع آرام بخشی ندارد و اگر سرگیجه ندارد با کنترل فشارخون می تواند مرخص شود.

شرایط و ملاحظات نمونه گیری

براي انجام آزمایش رضایت نامه گرفته شود. بیمار نیاز به ناشتا بودن ندارد، مگر زمانی که مسکن های قوي به بیمار داده شود یا براي جمع آوری مایع، بیمار تحت عمل جراحی قرار گیرد. از بیمار بخواهید تا قبل از آزمایش ادرار نماید یا مثانه اش را تخلیه کند تا مثانه طی پاراسنتز سهواً سوراخ نشود.

موارد منع کاربرد

• بیماران مبتلا به اختلالات انعقادي یا استعداد خونریزي
• بیمارانی که مقدار کمی مایع دارند و قبلاً تحت جراحی وسیع شکم قرارگرفته اند.
• عوارض تخلیه کیست و مایع آستیک

چنانچه حجم زیادي از مایع صفاقی کشیده شده باشد و مایع مجدداً جمع شود، منشأ آن مایع داخل عروقی است که موجب هیپوولمی می شود. اغماي کبدي در مبتلایان به بیمارهاي کبدي مزمن پریتونیت در صورت وجود آسیت بدخیم، مجراي سوزن ممکن است سبب پراکندگی تومور گردد.

نسخه اصلی مطلب مایع آسیت چیست و به چه دلیل نیاز به تخلیه دارد؟ را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---