متابوليسم (سوخت و ساز) ازديدگاه علم پزشكي و تغذيه مراحلي است كه در طي آنها بدن غذا را يا به انرژي تبديل كرده و به مصرف مي رساند و يا به صورت چربي براي استفاده در آينده ذخيره مي كند.اگر سوخت و ساز بدن بهتر باشد و متابوليسم سريعتري داشته باشيم ، بدن كالري را بهتر مي سوزاند و چربي كمتري ذخيره مي كند بر عكس اگر متابوليسم بدن كند باشد كمتر كالري مي سوزاند و چربي بيشتري ذخيره مي كند .به عبارت ديگر هر چه متابوليسم بدن كند تر شود احتمال چاقي بيشتر و هر چه سريعتر شود احتمال چاق شدن كمتر مي شود .متابوليسم بدن حاصل دو عامل ميزان متابوليسم پايه و فعاليت جسماني مي باشد.
متابوليس پايه مقدار كالري است كه بدن براي تنظيم و حفظ اعمال حياتي خود در زمان استراحت نياز دارد . به طور معمول 6. الي 7. درصد از انرژي دريافتي روزانه صرف متابوليسم پايه ميشود هر چه بدن سنگين تر باشد ميزان متابوليسم پايه بيشتر است .
هر چه فعاليت جسماني بيشتر باشد مصرف كالري بدن بيشتر مي شود .
1- ارث : عده اي به طور ارثي و ژنتيكي متابوليسم بيشتري دارند .
2- سن : با افزايش سن ميزان متابوليسم كاهش مي يابد. حد اكثر متابوليسم بدن در 2. سالگي است و بعد از آن به ازاي هر 1. سال 2% كاهش مي يابد .
3- نسبت عضله به چربي : از آ نجائيكه سلول هاي عضلاني 8 برابر سلول ها چربي كالري مي سوزانند پس هر چه ميزان بافت عضلاني بدن بيشتر باشد ميزان متابوليسم نيز بيشتر خواهد بود . بنابراين ميزان متابوليسم مردان بيشتر از زنان است .
4- ورزش و فعاليت هاي فيزيكي : ورزش موجب افزايش ميزان متابوليسم بدن مي شود . يعني حتي پس از اتمام ورزش بدن با سرعت بيشتري كالري را مي سوزاند.
5- تعداد وعده هاي غذايي : در زمان هضم غذا سرعت متابوليسم بيشتر مي شود و اين به خاطر اثرحرارتي غذاست. به بيان ساده اگر به مدت طولاني غذا خورده نشود متابوليسم بدن كاهش مي يابد. بنابراين توصيه مي شود غذاي روزانه در 5 يا 6 وعده تقسيم شود تا متابوليسم بدن به حداكثر برسد .
6 وضعيت تغذيه و سلامتي :متابوليسم بدن تحت تأثير واكنش هاي شيمياي بسيار زيادي قرار دارد . انجام مؤثر اين واكنشها نيازمند مواد مغذي كافي است . بنابراين براي داشتن متابوليسم مؤثر و كار آمد بايد اين مواد مغذي ( ويتامين ها به خصوص ويتامين هاي B2. B3 . B5. B6. , ويتامين C و املاح معدني نظير روي , كروم و منگنز ) به ميزان كافي به بدن برسد.لوسين و اينوزيتول نيز از جمله ريزمغذي ها هستند كه در كاهش و كنترل وزن موثرند .