تاب آوری ویژگی افراد موفق

دکتر مطهره میردامادی [ متخصص اعصاب و روان ]آدرس وب سایت : www.dr-mirdamadi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان آمادگاه ، مجتمع گلدیس ، ورودی دوم ، طبقه دوم موبایل ۰۹۱۳۱۷۰۷۲۵۴ تلفن مطب : 31317558 - 031

Resiliency
تعریف تاب آوری
کلمه تاب آوری از علم فیزیک گرفته شده است و به معنی اصلی کلمه یعنی به عقب جهیدن (داشتن حالت ارتجاعی )می باشد . تاب آوری ”یک فرآیند ، توانایی، یا پیامد سازگاری موفقیتآمیز با شرایط تهدیدکننده“، است . گارمزی و ماستن(1991؛ به نقل از سامانی، جوکار و صحراگرد،1386)

به بیان دیگر تابآوری، سازگاری مثبت در واکنش به شرایط ناگوار است . (والر، 2001؛ به نقل از سامانی، جوکار و صحراگرد،1386).
البته تابآوری، تنها پایداری در برابر آسیبها یا شرایط تهدیدکننده نیست و حالتی انفعالی در رویارویی با شرایط خطرناک نمیباشد، بلکه شرکت فعال و سازنده در محیط پیرامونی خود است. میتوان گفت تابآوری، توانمندی فرد در برقراری تعادل زیستی- روانی، در شرایط خطرناک است (کانر3 و دیویدسون4، 2003).

پژوهشگران بر این باورند که تابآوری نوعی ترمیم خود با پیامدهای مثبت هیجانی، عاطفی و شناختی است (گارمزی، 1991؛ ماستن، 2001؛ راتر، 1999؛ لوتار، سیچتی و بکر، 2000؛ به نقل از سامانی، جوکار و صحراگرد،1386).

تابآوری، بازگشت به تعادل اولیه یا رسیدن به تعادل سطح بالاتر (در شرایط تهدیدکننده) است و از این رو سازگاری موفق در زندگی را فراهم میکند. در عین حال کامپفر به این نکته نیز اشاره مینماید که سازگاری مثبت با زندگی، هم میتواند پیامد تابآوری بهشمار رود و هم بهعنوان پیشآیند، سطح بالاتری از تابآوری را سبب شود. وی این مسأله را ناشی از پیچیدگی تعریف و نگاه فرآیندی به تابآوری میداند. کامپفر (1999؛ به نقل از سامانی، جوکار و صحراگرد،1386)

تاب آوری یکی از اهداف ارتقای سلامت وجزء عوامل محافظ محسوب میشود.
افرادی که تاب آور هستند افزون بر زنده ماندن توانایی موفق شدن را نیز دارند.
این توانایی زنده ماندن و حتی غلبه بر ناملایمات آن چیزی است که به عنوان تاب آوری خوانده می شود..
در بررسی های انجام شده دربارة نوجوانانی که در شرایط پر خطر ) خانواده های از هم گسیخته ، اعتیاد، فقر ، سوء رفتار ، محله های جرم خیز و...( زندگی کردند ،مشاهده شده است که بیش 30 درصد ازآنان ) چند برابر افراد عادی ( در آینده با مشکلاتی از قبیل اعتیاد و افسردگی مواجه می شوند؛ اما حداقل50 درصد نوجوانان پرورش یافته در چنین شرایطی نه فقط تحت تاثیر قرار نگرفتند ، بلکه توان اجتماعی خود را بهبود بخشیده و به زندگی موفقی ) حتی بالاتر از افراد عادی ( دست یافته اند. گویی این نوجوانان به جلیقة ضد گلوله مسلح بودند که آنان را در برابر گلوله ها حفاظت کرده است . چنین افرادی را تاب آور می نامند.

تاب آوری پنج خصوصیت مهم دارد
1 - تاب آوری روندی پویا است ، نه یک وضع ثابت.
2 - تاب آوری موقعیتی است؛ یعنی یک رفتار سازگارانه در یک موقعیت ، ممکن است در موقعیت دیگر ناسازگار باشد .
3 - تاب آوری محصول تعامل ویژگی های شخصیتی با عوامل محیطی است .
4 - تاب آوری در موقعیت هایی که چندین عامل خطر وجود دارد ، پیچیده تر است .
5 - تاب آوری را می توان آموخت.

ویژگی های افراد تاب آور
ویژگیهای فردی به عنوان عامل محافظ

احساس ارزشمندی
پذیرفتن خود به عنوان فردی ارزشمند، و احترام قایل شدن برای خود و توانایی هایشان.بی قید و شرط دوست داشتن و سعی در شناخت نقاط مثبت خود و پرورش دادن آنها و از طرف دیگر شناخت نقاط ضعف خود و کتمان نکردن آنها سعی می کنند که این نارسایی ها را با واقع بینی بر طرف کرده و در غیر این صورت با این ویژگی ها کنار می آیند.

مهارت در حل مسئله
افراد تاب آور ذهنیتی تحلیلی- انتقادی نسبت به توانایی های خود و شرایط موجود دارند . در مقابل شرایط مختلف انعطاف پذیرند و توانایی شگفت انگیزی درباره پیدا کردن راه حلهای مختلف درباره یک موقعیت یا مساله خاص دارند.توانایی ویژه ای در تجزیه و تحلیل واقع بینانه مشکلات شخصی و پیدا کردن راه حل های فوری و راهبردهای دراز مدت برای حل و فصل مشکلاتی که به آسانی و سریع حل نمی شوند را دارا هستند .

چطور این مهارت را پرورش دهیم :
برای حل مساله کافی است که ذهن خودتان را مرتب کنید و یک الگوی منظم را برای همه مشکلات در نظر داشته باشید. این الگو 5 مرحله ای است :
1. تعریف دقیق مشکل یا مشکلات :یعنی اینکه دقیقاً بدانید مشکلات فعلی شما چه چیزهایی هستند وبتوانید هر کدام رادر یک سطر توضیح دهید.
2. اولویت بندی مشکلات :اینکه بدانید کدام مشکلات مهم تر یافوری تر هستند و باید تا دیر نشده فکری به حالش بکنید و کدام مشکل ها مزمن تر یا بی اهمیت تر هستند. برای امتحان می توانید فعلاً مهم ترین مشکل را در نظر داشته باشید.
3. بارش فکری برای حل مشکل :یعنی بنشینید فکر کنید و هر راه حلی رابه ذهنتان می رسد یادداشت کنید. از احمقانه ترین و خنده دارترین گرفته تامعقول ترین راه حل ها، همه رافهرست کنید.
4. اولویت بندی راه حل ها:یعنی بنشینید به راه حل هایی که دارید امتیاز مثبت و منفی بدهید وآنها رابراساس بیشترین نمره ای که می گیرند، اولویت بندی کنید.
5. اجرای راه حل ها وبازبینی :حالا وقت عمل است. راه حلی که بیشترین نمره را گرفته عملاً اجرا کنید وببینید که جواب می دهد یا نه.اگر جواب نداد می توانید از فهرست اولویت بندی شده راه حل دوم را امتحان کنید. معمولاً از چند راه اول یکی جواب می دهد.

کفایت اجتماعی :
- این دسته از افراد مهارت های ارتباط با دیگران را خیلی خوب آموخته اند.آنها می توانند در شرایط سخت هم شوخ طبعی خودشان را حفظ کنند
- می توانند با دیگران صمیمی شوند
- در مواقع بحرانی از حمایت اجتماعی دیگران بهره ببرند
- این گونه آدم ها می توانند سنگ صبور خوبی باشند
- وقتی برایشان حرف می زنید می توانند خوب گوش می دهند و خودشان را جای شما می گذارند.
- آنها طیف وسیعی از مهارت ها و راهبردهای اجتماعی شامل مهارتهای گفتگو، جراتمندی و گوش دادن ، آمادگی برای گوش دادن به دیگران واحترام گذاشتن به - - - - احساسات و عقاید دیگران که در تعاملات اجتماعی بسیار مهم است را دارا هستند.

چطور این مهارت را پرورش دهیم :
1. شوخ طبع باشید :
البته تاب آورها حتماًمی دانند که همه سبک های شوخ طبعی مشکل را حل نمی کنند. شوخ طبعی پر خاشگرانه (مسخره کردن دیگران )وخود شکنانه (دلقک بازی برای خندیدن دیگران ) اوضاع را بدتر می کند و شوخ طبعی خودارزنده ساز (حفظ روحیه در مقابل مشکلات با نگاه شوخ طبعانه ) و پیوند دهنده (شوخ طبعی به عنوان ابزار ارتباط و صمیمیت با دیگران )است که باید آن را پرورش داد.

2. خوب گوش دهید :
فردی که فعالانه گوش می دهد 4 ویژگی دارد :
الف ـ انگیزه گوش دادن دارد یعنی مایل است حرف های دیگران را گوش دهد.
ب ـ به حرف های دیگران توجه می کند و با تمام بدنش به آنها گوش می دهد؛ مثلاً به موقع، تماس چشمی برقرار می کند.
ج ـ همدلی می کند؛یعنی دوست دارد دقیقاً بداند طرف مقابل چه احساسی دارد تا در احساسش شریک شود و
د ـ انعطاف پذیر است؛ یعنی می داند در مقابل افراد متفاوت و در موقعیت های مختلف چطور بر خورد کند.

3. ازحمایت اجتماعی استفاده کنید :
تاب آورها از دوستان و آشنایانشان موقع روبه رو شدن با مشکلات استفاده می کنند. شما هم اگر بخواهید مثل آنها باشید باید خود خواهی تان را کنار بگذارید و کمک بخواهید.

خوش بینی
اعتقاد راسخ به اینکه آینده می تواند بهتر باشد ، احساس امید و هدفمندی و باور به اینکه می توانند زندگی و آینده خود را کنترل کنند و موانع احتمالی نمی تواند آنها را متوقف سازد.

چطور این مهارت را پرورش دهیم
برای پرورش دادن آینده گرایی باید چندین مهارت مفصل را در خودتان پرورش دهید. خلاصه اش از ما و مفصل خواندنش در شماره های قبل از شما:
1. درست به هدف بزنید : هدف هایتان را درست انتخاب کنید.هدف های خوب؛ هدف های کوچک، لقمه لقمه شده، کوتاه مدت، دقیق، واقع گرایانه ودر عین حال چالش برانگیزند.
2. با معنا باشید : بنشینید تأملات فلسفی کنید و ببینید واقعأ معنای زندگی کوفتی تان چیست ؟!می توانید از این سوأل ویکتور فرانکل شروع کنید ؛«من چرا تا حالا خود کشی نکرده ام ؟»
3. با انگیزه باشید : بروید علت های بی انگیزه بودنتان را در بیاورید ؛اگر افسرده بودید افسردگی تان را حل کنید،اگر شرایط ایجاب می کرد شرایط را تغییر دهید و اگر هر علت دیگری داشت به هر حال ریشه بی انگیزگی را بخشکانید.

همدلی :
تاب آورها دارای توانایی برقراری رابطه توام با احترام متقابل با دیگران هستند که موجب به هم پیوستگی اجتماعی یعنی احساس تعلق به افراد، گروه ها و نهادهای اجتماعی می شود.

در حد بچه ی سه ساله کنجکاوند :
افرادی که تاب آوری بالایی دارند می خواهند از هر چیزی سر در بیاورند. به همین دلیل با سؤال های متعددشان ممکن است شما را کلافه کنند.معمولا از بیشتر موقعیت ها لذت می برند و در هر زمان و مکان خوش می گذرانند، متعجب می شوند، تجربه می کنند، مرتکب اشتباه می شوند، صدمه می بینند و می خندند.

تشنه ی تجارب تازه اند :
تجارب جدید و غیرمنتظره را سریعا درون سازی می کنند و به آن به عنوان یک راهبرد یا شیوه ی عمل کردن بالقوه در موقعیت های دیگر نگاه می کنند.

انعطاف پذیری بالایی دارند :
می توانند خود را به سرعت با تغییر شرایط سازگار کنند و از نظر هیجانی و ذهنی بسیار منعطف هستند. در ضمن با شخصیتی متناقض راحت هستند و می توانند قوی و لطیف، حساس و سرسخت، منطقی و شهودی، آرام وهیجانی و جدی و بازیگوش باشند.

روابط دوستانه، عاشقانه و صمیمانه ی خوبی دارند :
زمانی که این افراد دچار فشار و استرس شدید می شوند و تجارب تلخ و ناگواری از سر می گذرانند اگر روابط دوستانه و خانوادگی خوبی داشته باشند، راحت تر با استرس مقابله می کنند و آسیب کمتری می بینند.

در ابراز احساسات صادق هستند :
می توانند خشم، عشق، تنفر، غم و سایر هیجانات خود را در حد متعادلش آشکارا ابراز کنند و به دیگران نشان دهند.

نیمه ی پر لیوان را می بینند :
خوش بین هستند و مطابق ارزش ها و معیارهای درونی خودشان جلو می روند، همچنین قدرت تحمل بالایی دارند و به همین دلیل اشتیاق زیادی برای وارد شدن در کارهایی که نیاز به حداقلی از ریسک کردن را دارد از خود نشان می دهند.

‎ با عینک های متفاوت به دنیا نگاه می کنند :
می توانند دنیا و مسائل آن را از زاویه ی دید دیگران ببینند؛ حتی زمانی که حال و هوای خودشان جور دیگری است و به این ترتیب با دیگران همدلی نشان می دهند.

از خودشان به خوبی دفاع می کنند :
افراد سرسختی هستند و هنگام مواجهه با شرایط ناگوار، مهارت های خوبی برای مقابله با ناملایمات زندگی دارند. به خوبی مقاومت می کنند، شکست می خورند و جبران می کنند و در صورت لزوم کنار می کشند.

درک شهودی بالایی دارند :
از شهود و حدس خلاقانه ی خود استفاده می کنند و آن را به عنوان منبع خوبی از اطلاعات قبول دارند.

ورق را برمی گردانند :
تجاربی را کسب کرده اند که هنگام رو به رو شدن با مصائب زندگی برایشان همانند پادزهر عمل می کند. می توانند موقعیت هایی را که برای دیگران مخرب و آسیب زا تلقی می شود برای خود به موقعیت هایی تبدیل کنند که موجب خودشکوفایی شان می شود. از این رو بدشانسی را به خوش شانسی تبدیل می کنند و از گرفتاری ها سربلند بیرون می آیند.

در هر دهه از زندگی بهتر می شوند :
افراد تاب آور به شکل روزافزونی در زندگی خود شایستگی، ثبات و آزادی بیشتری را تجربه می کنند و از زندگی بیشتر لذت می برند. در واقع کیفیت زندگی چنین افرادی روندی همواره صعودی دارد

نقش خانواده در تاب آوری کودکان
والدین توان تغییر زندگی ها را دارند.والدین می توانند که کفه ترازو را از سمت خطر به سوی تاب آوری سنگین کنند . چنین والدینی در واقع افراد خردمند و قابل اعتمادی هستند که 3دسته از عوامل محافظتی را به کار می برند:

الف ) روابط مهربانانه شامل :
1- حمایت عاشقانه و بی چشم داشت از نوجوان
2- احترام
3- دل سوزی

ب ) انتظارات بالا شامل :
1 - باور داشتن به تاب آوری ذاتی فرزندان و ظرفیت خود اصلاح گری او
2 - به چالش کشاندن فرزندان، همراه با حمایتگری
3 - ارایه راهنمایی ساختار یافته، همراه با آزادی لازم برای خطرپذیری
4 - تمرکز بر توانمندی های فرزندان
5 - باز تعریف داستان زندگی فرزند : از یک قربانی آسیب دیده به یک تاب آور بازمانده از حادثه( تغییر نقش شخصیت اول در داستان )
6 - آموزش نوجوانان درباره ی تاب آوری ذاتی آنا ن : افکار و قضاوت های ما درباره ی گذشته می تواند بر احساس و رفتار ما در آینده تأثیر گذارد(توان فراشناختی)

پ) فرصت هایی برای مشارکت شامل :
1 ) فراهم سازی فرایندهای متعامل گروهی
2 ) فراهم سازی تفکر انتقادی، گفتگو و بازخورد
3 ) مسئولیت پذیری
4 ) دعوت از فرزندان برای آفرینش و تدوین مقررات منزل، روش مطالعه
5 ) مشارکت فرزندان (نه کنترل آنا ن ) در طراحی و اجرای بر نامه های خانوادگی (فوق برنامه ها ) و افزایش احساس مالکیت نسبت به برنامه
6 ) تجربه تسلط و چیرگی (افزایش احساس خودکارآمدی
7 ) فرصت ابراز و بیان خلاقانه، که می تواند به شکل قصه گویی، نوشته های ادبی، نقاشی، اجرای موسیقی، اجرای نمایشنامه باشد.
8 ) فراهم سازی فرصت هایی برای یاری رساندن به دیگران

مهد کودک و تاب آوری
مهد کودک به عنوان یک عامل محافظ
- وجود حمایت عاطفی
- ارج نهادن به استعداد های منحصر به فرد کودکان
- ایجاد خوشبینی نسبت به زندگی
- برآورده کردن نیاز های اساسی
- تقویت ارزش ها و مهارت های ززندگی
- توقع بالا و واقع گرایانه از کودک

آزمون تاب آوری
شما تا چه حد تاب آورید ؟
دکتر سقایی, [۱۸.۱۰.۱۶ ۱۸:۵۴]
وضع تاب آوری خود را در یک مقیاس پنج درجه ای( 1 = بسیار کم تا 5 = بسیار زیاد ) ا رزیابی کنید. سپس نمرات خود را جمع بزنید و به قسمت تفسیرمراجعه کنید تا بدانید چه وضعی دارید .

سوالات
1 - درک بحران یا موقعیت گیج کننده ،می توانم خود را آرام کنم و بر انجام کارهای مفید تمرکز کنم.
5 4 3 2 1

2- من معمولاً خوش بین هستم، مشکلات را گذرا می دانم و فکر می کنم می توانم بر آنها غلبه کنم.
5 4 3 2 1

3 - سرزنده هستم. در موقعیت های سخت و دشوار از حس شوخ طبعی استفاده می کنم و می توانم بخندم.
5 4 3 2 1

4 - اعتماد به نفس بالایی دارم، خودم را تحسین می کنم و مفهوم درستی از خود دارم.
5 4 3 2 1

5 - کنجکاوم ،سؤال می پرسم، و می خواهم از چگونگی امور آگاه شوم و دوست دارم راه های جدیدی برای انجام کارها پیدا کنم.
5 4 3 2 1

6 - درس های ارزشمندی از تجارب خود و از تجارب دیگران می گیرم.
5 4 3 2 1

7 - همیشه خودم هستم ،اما رفتارم را براساس موقعیت شکل می دهم.
5 4 3 2 1

8 - شنوندة خوبی هستم و به خوبی می توانم با دیگران همدلی کنم.
5 4 3 2 1

9 - دربارة دیگران داوری نمی کنم و با افرادی که سبکهای شخصیتی مختلفی دارند سازگارم.
5 4 3 2 1

10 - به خدا اعتقاد دارم و برای آرامش و تجدید قوا اعمال معنوی و مذهبی انجام می دهم.
5 4 3 2 1

تفسیر :
در صورتی که نمره شما حدود 25 یا کمتر است از یک مشاور کمک بگیرید