آنالیز راه رفتن یا gait analysis چیست؟

دکتر علی فرخانی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drfarkhani.com
آدرس مطب : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، کوی26 تلفن مطب : 32367465 - 031

موضوع حرکت و راه رفتن بیماران برای فیزیوتراپیست و درمان گران بسیار با اهمیت تلقی می شود و بخش مهمی از درمان را برای بازگرداندن افراد مبتلا به جامعه در بر می گیرد. شناخت و ارزیابی حرکت به عنوان نقطه ابتدایی برای شروع درمان و توانبخشی از جایگاه مهمی برخوردار است. آنالیز راه رفتن (Gait Analysis) که زیرمجموعه تحلیل حرکت (motion analysis) است، شامل اندازه گیری عوامل مکانیکی بارگذاری مفصل، جهت گیری و عملکرد عصبی عضلانی هنگام راه رفتن است. از این جهت مباحث آنالیز راه رفتن و تحلیل حرکت بسیار مرتبط با مباحث بیومکانیک در ورزش است. فناوری اصلی آنالیز راه رفتن، سیستم ضبط حرکت است. با ردیابی نشانگرها در هر قسمت اندام تحتانی، می توان زاویه مفصل ران و مچ پا را اندازه گرفت. این نوع حرکت شناسی هم در فاز خطی و هم در فاز زاویه ای به ما کمک می کند که آسیب ها یا عوامل آسیب رسان به ساختار اسکلتی و عضلانی مفصل را یافته و بتوانیم راه حل های مناسبی برای مقابله با این آسیب ها طراحی کنیم.

اصلاح نحوه راه رفتن با آنالیز گیت

راه رفتن روی دو پا یک ویژگی مهم برای انسان است. نکته اصلی در روند سالم بالا رفتن سن و پیری، حفظ تحرک مطلوب در فعالیت های روزمره مانند قدم زدن است. درک نحوه عملکرد شما می تواند خطر سقوط و سایر حوادث دیگر را کاهش دهد. دستگاه آنالیز راه رفتن، از حسگرهای حرکتی استفاده می کند که توانایی شما در داشتن حرکت خوب را آزمایش می کند. به سادگی با برداشتن چند قدم، می توانید فوراً سرعت راه رفتن و تغییرپذیری گام خود را تجزیه وتحلیل کنید. ابتدا درمان گر با آنالیز راه رفتن بیمار از طریق مشاهده و ارزیابی گیت بیمار با گام و گیت نرمال و نیز در نظر گرفتن اختلالاتی که در اثر سن، سرعت، شیب ها، پله ها و … به وجود می آیند و اثرات غیر نرمال مانند ضعف، تشنج، تغییر شکل و درد که می توانند تا حد زیادی در عمل کرد نرمان مؤثر باشند، برنامه درمانی بیمار را تعیین می کنند. لزوم آگاهی از دانش راه رفتن (گیت) می تواند به ارزیابی دقیق و بررسی سایر مشکلات بیمار از قبیل درگیری سیستم های عصبی و ماسکلواسکلتال کمک کند که فیزیوتراپیست با داشتن چنین دانشی می تواند یکی از بهترین درمان گرها در این زمینه باشد.

متخصص فیزیوتراپی با ارزیابی پارامترهای فضایی-زمانی گیت، اندازه گیری کینماتیک گام، آنالیز سه بعدی گام، بیومکانیک ایستادن، نیروی عکس العمل زمین در راه رفتن نرمال، اندازه گیری فشار کف پایی، گشتاور مفصل، عضلات، آنالیز راه رفتن نرمال و پاتولوژیک و سایر پارامترهای گیت با دادن آموزش های صحیح، تمرینات ورزشی اصلاحی ، ارائه الگوی صحیح راه رفتن در کنار درمان علت زمینه ای اختلال به اصلاح نحوه راه رفتن و درمان آن کمک می کند.

مراحل راه رفتن

راه رفتن و قدم برداشتن که شامل پنج مرحله می شود، روشی است که در هر گام کف پایتان به روی زمین می خورد و از روی آن بلند می شود. این پنج مرحله به شرح زیر است:

1. ایستادن- وقتی کف پای شما برای اولین بار به زمین برخورد می کند.
2. بارگیری- از زمانی که پاشنه پایتان به زمین برخورد می کند تا لحظه ای که قسمت جلوی پا پایین می اید.
3. حالت ایستادن میانی- نقطه ای که در آن پاشنه پایتان شروع به بلند شدن می کند و جلوی پا خم می شود.
4. بلند شدن پنجه پا- هنگامی که پای شما کاملاً از زمین جدا می شود.
5. نوسان- زمان بین بلند شدن کف پای از روی زمین و برخورد مجدد آن با زمین.

در طی این پنج مرحله پا حرکت رولی طبیعی، حرکات رو به بیرون یا رو به داخل خود را دارد. صدمات می تواند هنگامی رخ دهد که این حرکات رولی، معروف به پرونیشن، بیش از حد باشند.

وقتی پرونیشن با حالت طبیعی باشد، پا به طور یکسان می چرخد و نیروی ضربه را بهینه توزیع می کند و به دنبال آن پنجه ی پا به صورت هماهنگ از زمین بلند می شود. افرادی که دارای حالت پرونیشن طبیعی هستند معمولاً به دوندگان خنثی (neutral runners) گفته می شوند.

وقتی پرونیشن پا بیش از حد باشد، پا بیش از حد به سمت داخل می چرخد ، قوس کف پا را صاف می کند و موجب کشیدگی زیاد از حد عضلات و تاندون های پا می شود.

وقتی پرونیشن کمتر از حد طبیعی باشد (سوپینیشن)، کف پا بیش از حد به سمت خارج می چرخد که این مسئله بر روی ماهیچه ها و تاندون هایی که باعث تقویت مچ پا می شوند فشار وارد می کند.

کاربرد آنالیز راه رفتن

حرکاتی که پزشکان در آنالیز راه رفتن مشاهده می کنند:

• نوسان و حرکت دست می تواند در میزان حرکت گام نقش داشته باشد.
• حرکت سر به جلو و عقب می تواند شما را از حالات پرشی بودن بدن در راه رفتن مطلع کند و همچنین نشانه ای از نامناسب بودن نحوه ی راه رفتنتان باشد.
• کج شدن شانه ممکن است علامتی برای تفاوت طول پاها و یا اسکولیوز باشد.
• کج بودن لگن می تواند نشان دهنده ی ضعیف بودن عضلات سرینی و درگیری عضلات پایین شکمتان، به عبارت دیگر، فرم ضعیف آنها باشد.
• ضربه ی مرحله ای پاشنه پا- به معنای واقعی، یعنی بلافاصله هنگامی که پاشنه پا به زمین برخورد می کند. با دقت بیشتری می توان مرکز جرم را در صفحه ساژیتال مشاهده کرد.
• تماس کف پا با زمین (Mid Stance) که در آن بار از طریق آن به پای نگه دارنده منتقل می شود؛ بنابراین در این مرحله می توانید میزان بی نظمی های زیادی را در الگوی راه رفتن مشخص کنید؛ زیرا بیشتر جابجایی مفاصل و بافت ها در این مرحله اتفاق می افتند. همچنین این مرحله طولانی تر از مراحل دیگر است.
• پیش رانش (Propulsion ) مرحله ای پس ازآنکه پاشنه ی دارای بار از زمین بلند می شود. مهم تر از همه، این حرکت اساساً خلاصه ای ازآنچه اتفاق افتاده است را ارائه می دهد.

مزایای آنالیز راه رفتن

از تحلیل راه رفتن می توان برای مشخص کردن اینکه پای شما چگونه می چرخد استفاده کرد و از طریق آن می توان کفشی را پیشنهاد کرد که به درستی از پای شما محافظت کند، البته در این آنالیز می توان نحوه حرکت تمام بدن را در هر قدم بررسی کرد.

هر فرد سبک دویدن و راه رفتن خود را دارد، بنابراین تجزیه و تحلیل کل بدن بسیار مهم است. نتیجه ی این تحلیل می تواند درکی از نیازهای دونده را فراهم کند. معمولاً انتخاب صحیح کفش بخشی از این راه حل است، البته این آنالیز به توصیه هایی در مورد انعطاف پذیری، استحکام و رژیم یا برنامه ی آماده سازی بدن نیز منجر می شود.

آنالیز راه رفتن چگونه انجام می شود؟

در اولین مرحله در این آنالیز، فرد می بایست با پای برهنه بر روی زمین بایستد و زانوها را خم کند و همین کار را در جلوی آینه انجام دهد تا دید بهتری به نحوه قرار گرفتن پاهای خود بر روی زمین داشته باشد. سپس بیمار برای مدت کوتاهی با کفشی که برای سطح پرونیشن او توصیه شده است بر روی یک تردمیل بدود. کل این کار در زیر 30 دقیقه طول کشید و فرد این فرصت را دارد که با یک جفت کفش متفاوت بدود. جلسات طولانی تری نیز وجود دارد که در آن کل گام و راه رفتن شما مورد توجه قرار خواهد گرفت؛ اما به طورکلی کار تحلیل راه رفتن با کفش های ورزشی مخصوص خیلی فراتر از بررسی میزان قوس و پرونیشن کف پایتان شما در حین دویدن نمی رود و مراجعه به پزشک همچنان لازم است.