آسیب DNA اسپرم و ناباروری در مردان

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

در دهه گذشته، محققان ناباروری به دلایل خوبی توجه خود را به معماری مولکولی اسپرم معطوف کرده اند. لقاح پستانداران و متعاقب آن رشد جنین تا حدی به یکپارچگی ذاتی DNA اسپرم بستگی دارد. DNA اسپرم به پروتامین متصل است و به طور طبیعی در حالت فشرده وجود دارد و از آسیب در حین انتقال محافظت می شود. برخی از آسیب ها ممکن است رخ دهد که می تواند در سیتوپلاسم سلول تخمک ترمیم شود. با این حال، هنگامی که آسیب از آستانه ترمیم سیتوپلاسم فراتر رود، ناباروری می تواند رخ دهد.

اکثر مطالعات نشان داده اند که یکپارچگی DNA اسپرم با باروری ارتباط منفی دارد. تکه تکه شدن DNA اسپرم ممکن است با ممانعت از لقاح، رشد اولیه جنین، لانه گزینی و بارداری بر باروری تاثیر بگذارد.

آسیب DNA اسپرم یا تکه تکه شدن DNA اسپرم چیست؟

DNA ماده ارثی در انسان و سایر موجودات است و از دو زنجیره بلند (رشته DNA) تشکیل شده است که به دور یکدیگر پیچیده اند و هر کدام از گروه قند و فسفات و باز آلی ساخته شده اند. اطلاعات موجود در DNA به صورت کد ذخیره می شود که از چهار نوع مولکول به نام باز آلی تشکیل شده است که مانند پله های یک نردبان به رشته های DNA متصل می شوند. اگرچه همه انسان ها پایه های یکسانی دارند، اما ترتیب این پایه ها اطلاعات موجود برای ساخت و نگهداری یک موجود زنده را مشخص می کند. همانطور که ترکیب های مختلف حروف کلمات و جملات متفاوتی را ایجاد می کنند، توالی منحصربه فرد این پایه ها DNA شما را متفاوت می کند.
تکه تکه شدن DNA اسپرم زمانی اتفاق می افتد که در یک یا هر دو رشته DNA کروموزوم های موجود در اسپرم، تغییری در بازها ایجاد شود یا شکستگی فیزیکی اتفاق افتد.

چه چیزی باعث آسیب به DNA اسپرم یا تکه تکه شدن DNA اسپرم می شود؟

یکی از عوامل اصلی تکه تکه شدن DNA اسپرم استرس اکسیداتیو است. استرس اکسیداتیو، تنشی بر بدن است که در اثر آسیب های انباشته شده توسط اتم هایی با الکترون های جفت نشده (رادیکال های آزاد) ایجاد می شود که به اندازه کافی توسط آنتی اکسیدان ها خنثی نمی شوند. تکه تکه شدن DNA اسپرم با عفونت ها، سیگار کشیدن، مصرف مواد مخدر، قرار گرفتن در معرض آلاینده های محیطی و شغلی، سن بالا، واریکوسل (وریدهای بزرگ داخل کیسه بیضه)، بیماری های همراه با تب مزمن بالا، افزایش دمای بیضه (به دلیل کار زیاد با کامپیوتر و لپ تاپ یا استفاده از جکوزی)، بیماری هایی مانند دیابت، سرطان و درمان آن، رژیم غذایی نامناسب و چاقی مرتبط است.
تکه تکه شدن DNA اسپرم همچنین زمانی اتفاق می افتد که بدن توانایی تعمیر شکستگی های ایجاد شده در DNA را نداشته باشد و زمانی که کمبود پروتئین هایی وجود داشته باشد که به طور معمول DNA را متصل می کنند و آن را به شکل فشرده نگه می دارند که کمتر مستعد آسیب باشد.

چرا آزمایش آسیب DNA اسپرم یا تکه تکه شدن DNA اسپرم مفید است؟

در حالی که آنالیز منی هنوز رایج ترین آزمایش مورد استفاده برای ناباروری مردان است، تحقیقات نشان داده است که نتایج آزمایش های آنالیز مایع منی نمی تواند به طور قابل اعتمادی پیش بینی کند که آیا یک مرد بارور است یا بارداری با درمان ناباروری اتفاق می افتد. در نتیجه، پزشکان و محققان به دنبال راه های دیگری برای تعیین بارور بودن یا نبودن یک مرد بوده اند.
برای رشد موفقیت آمیز جنین، از جمله موارد دیگر، نیاز به DNA سالم در تخمک و اسپرم است. مطالعات نشان داده اند که آسیب DNA اسپرم در مردان نابارور شایع تر است و ممکن است به نتایج ضعیف باروری کمک کند. همچنین مشخص شده است که بخش قابل توجهی از مردان مبتلا به ناباروری علیرغم داشتن نتایج طبیعی تجزیه و تحلیل مایع منی، دارای میزان بالای DNA تکه تکه شده اسپرم هستند. این ارتباطات منجر به آزمایش یکپارچگی DNA به عنوان روش دیگری برای ارزیابی پتانسیل باروری شده است.

آزمایش تکه تکه شدن DNA اسپرم شامل چه مواردی است؟

آزمایش های مختلفی برای تکه تکه شدن DNA اسپرم وجود دارد، اما بهترین و رایج ترین آزمایش هایی که مورد استفاده قرار گرفته اند، عبارتند از:

1. سنجش ساختار کروماتین اسپرم (SCSA)
2. برچسب گذاری بریدگی انتهایی دئوکسی نوکلئوتیدیل ترانسفراز (TUNEL) یا تست تانل

این آزمایش ها تخمینی از میزان آسیب DNA اسپرم موجود در نمونه مایع منی را ارائه می دهند. آزمایش تکه تکه شدن DNA اسپرم معمولاً در یک آزمایشگاه با استفاده از نمونه مایع منی که از طریق انزال به دست می آید انجام می شود.
این تست ها در مواردی که فرد می خواهد سیکل IVF را آغاز کند و با توجه به عوارض و هزینه هایی پیش رو، بهتر است که قبل از شروع IVF از پایین بودن میزان آسیب DNA اسپرم مطمئن شود. در مواردی که زوج با ناباروری به دلیل ناشناخته مراجعه می کنند هم این تست ها می توانند کمک کننده باشند. در کسانی که سقط مکرر دارند، همچنین در مواردی که بارها روشهای کمک باروری انجام شده و با شکست مواجه گردیده اند نیز این تست ها می توانند کارایی داشته باشند.

سنجش ساختار کروماتین اسپرم (SCSA):

SCSA حساسیت DNA اسپرم را به دناتوره شدن (تغییر شکل ساختاری) زمانی که در معرض گرما یا اسیدها قرار می گیرد، اندازه گیری می کند. این یک روش مبتنی بر فلوسایتومتری است که می تواند تعداد زیادی سلول (10000 سلول) را به سرعت ارزیابی کند. مزیت SCSA این است که دارای یک پروتکل استاندارد برای همه کاربران است که تنوع بین آزمایشگاهی را به حداقل می رساند. آستانه بالینی یک شاخص 30 درصد است به این معنی که نمونه ها می توانند تا 30٪ از سلول های DNA آسیب دیده را داشته باشند و همچنان نرمال در نظر گرفته شوند. نقطه ضعف آن این است که به فلوسایتومتر نیاز دارد و به دلیل هزینه تجهیزات، جذابیت آن را برای آزمایشگاه های آندرولوژی بالینی کاهش می دهد. بدون این تجهیزات، نمونه ها باید به آزمایشگاه مرکزی فرستاده شوند که این امر زمان چرخه را طولانی تر می کند.

برچسب گذاری بریدگی انتهایی دئوکسی نوکلئوتیدیل ترانسفراز (TUNEL) یا تست تانل:

همانطور که از نام آن پیداست، این روش با استفاده از نوکلئوتیدهای فلورسنت، نیک یا انتهای آزاد DNA را تشخیص می دهد. نمونه ها با فلوسایتومتری یا میکروسکوپ فلورسانس استاندارد ارزیابی می شوند. بسیاری معتقدند که تست TUNEL استاندارد طلایی برای آزمایش تکه تکه شدن DNA اسپرم است. به طور میانگین برای تست تانل میزان آسیب DNA اسپرم زیر 10 تا 15 درصد مطلوب است.

آیا می توان آسیب DNA اسپرم یا تکه تکه شدن DNA اسپرم را درمان کرد؟

با توجه به اینکه هر ۷۲ ساعت یک اسپرم جدید ایجاد می شود، کاهش قرار گرفتن در معرض استرس اکسیداتیو ممکن است درجه تکه تکه شدن DNA اسپرم را کاهش دهد. توصیه هایی برای کاهش استرس اکسیداتیو:

• واریکوسل باید توسط اورولوژیست ارزیابی شود تا مشخص شود که آیا ترمیم جراحی ضروری است یا خیر.
• از وان آب گرم، جکوزی و لباس زیر تنگ خودداری شود.
• یک رژیم غذایی سالم پر از میوه و سبزیجات و سرشار از آنتی اکسیدان مصرف شود.
• به طور منظم ورزش کنید.
• از مصرف دخانیات و مواد مخدر خودداری کنید.
• مصرف الکل را محدود کنید.
• با یک اورولوژیست فهرست داروهای خود را بررسی کنید تا مشخص کند آیا هر دارویی نیاز به تعویض یا تنظیم دارد یا خیر.
• استفاده از مکمل های حاوی ویتامین ها و آنتی اکسیدان ها را در نظر بگیرید.