شپش سر (پدیکولوز کاپیتس) یک عفونت شایع و بسیار مسری است که در سرتاسر جهان و همه نژادها از هزاران سال قبل دیده می شود. این بیماری اغلب در مهد کودک ها، مراکز مراقبت های شبانه روزی، سربازخانه ها و مدارس رخ می دهد. علت آن آلودگی به شپش سر انسان، Pediculus humanus capitis است و معمولاً بسیار خارش دار است. شپش حشرات بسیار کوچک بدون بال و شش پایی است که از خون انسان تغذیه می کند. شپش تخمهای خود را به پایه مو نزدیک پوست سر می چسباند و شپش ها 7-10 روز بعد از تخم خارج می شوند. شپش بالغ نمی تواند بیش از 2 روز در خارج سر انسان زنده بماند و برای زندگی وابسته به گرما و خون پوست سر است. شپش ها از طریق تماس نزدیک به سر و از طریق به اشتراک گذاشتن وسایل آلوده به شپش از کودکی به کودک دیگر منتقل می شوند. تخم شپش یا نیت کمتر از یک میلی متر است و به صورت توده شفاف شبیه قطره اشک به ساقه مو محکم می چسبد. تشخیص شپش سر اغلب با دیدن تخم شپش تأیید می شود.

علت ابتلا به شپش سر

ابتلا به شپش ، نشانه این نیست که بهداشت فرد ضعیف بوده است بلکه شپش سر به خون احتیاج دارد و فرقی نمی کند که این خون متعلق به فردی تمیز است که بهداشت را کاملاً رعایت می کند یا فردی که نامرتب و غیربهداشتی است. ابتلا به شپش سر از دو طریق صورت می گیرد:

انتقال شپش به روش مستقیم

• انتقال شپش بیشتر به صورت مستقیم و رودررو رخ می دهد چون شپش سر می خزد؛ اما قادر به پرش یا پرواز نیست.
• تماس با فردی که قبلاً آلوده بوده است در طول بازی، مدرسه یا فعالیت های ورزشی و در مدرسه، خانه، مهمانی.
• پوشیدن لباس های آلوده، مانند کلاه، روسری، کت، لباس ورزشی یا اکسسوری های مو
• استفاده از شانه، برس یا حوله آلوده
• استفاده از هدفون آلوده
• دراز کشیدن روی تخت، کاناپه، بالش، فرش یا حیوانی که اخیراً با فرد مبتلا به شپش در تماس بوده است.

انتقال شپش به روش غیرمستقیم

انتقال غیرمستقیم شپش، روشی غیر معمول است و می تواند از طریق لباس هایی که در کنار هم به چوب رختی آویزان شده اند، انجام شود. به عنوان مثال، کلاه یا روسری هایی که به یک قلاب آویزان شده یا در یک کمد مشترک نگهداری می شوند.

علائم شپش سر

بسیاری از افرادی که مبتلا به شپش می شوند، در واقع هیچگونه علامتی ندارند و تشخیص شپش سر تنها با توجه به علائم کار دشواری است؛ چراکه تنها علامتی که مهم است همین وجود شپش است؛ اما زمانی که با علائم زیر مواجه شدید، بدانید که زمان بررسی دقیق تر رسیده است:

1. خارش مکرر و بدون دلیل سر و پوست سر
2. قرمزی و التهاب پوست سر و نزدیک خط رویش مو
3. مشاهده توده های ریز قرمز رنگ ناشی از خاراندن پوست سر
4. سخت شدن خوابیدن و تمرکز به دلیل خارش سر
5. افراد در معرض ابتلا به شپش سر
6. کودکان پیش دبستانی و دبستانی (۳ تا ۱۱ سال) بیشتر در معرض خطر هستند احتمال ابتلا برای همه اعضای خانواده هایی که کودک خردسال دارند، بالا است. زنان بیشتر از مردان احتمال ابتلا دارند.

تشخیص شپش سر

طبق دستورالعمل آکادمی اطفال آمریکا، استاندارد طلایی برای تشخیص آلودگی فعال شپش، شناسایی پوره یا شفیره ی زنده و یا شپش بالغ است. برای پیدا کردن شپش ها، پزشک ممکن است از نور ویژه ای استفاده کند که باعث می شود شپش ها به رنگ آبی دیده شوند؛ اما شناسایی شپش ها لزوماً تشخیص آلودگی فعال را تأیید نمی کند. شپش زنده برای زنده ماندن و رشد کردن نیاز به نزدیک بودن به پوست سر دارد.

درمان شپش سر

پزشک، داروهایی را تجویز خواهد کرد که شپش و تخم شپش را می کشد. این داروها ممکن است تخم شپش که به تازگی گذاشته شده را نکشد، بنابراین درمان ثانویه در زمان مناسبی که پوره ها از تخم خارج شده اند؛ اما هنوز به شپش بالغ تبدیل نشده اند، لازم است. برخی مطالعات نشان می دهد که 9 روز پس از درمان اولیه زمان ایده آل برای درمان ثانویه است.

۱. داروهای غیر تجویزی

این داروها بر پایه ی پریترین (ترکیب شیمیایی استخراج شده از گل داوودی که برای شپش سمی است) هستند. قبل از استفاده از این درمان ها، موها را با شامپو و بدون نرم کننده شستشو دهید. شستشوی مو با سرکه ی سفید قبل از شستن شامپو ممکن است به حل کردن چسبی که باعث چسبیدن شپش به بدنه ی مو می شود، کمک کند. سپس موها را با آب گرم بشویید. دستورالعمل های درج شده روی بسته بندی برای مدت زمان درمان را رعایت کنید.
پریترین با مواد افزودنی: در این داروهای غیر تجویزی پریترین با مواد شیمیایی دیگری که سمیت آن افزایش یافته ترکیب شده است. عوارض جانبی ممکن است شامل خارش و قرمزی پوست سر باشد.

۲. داروهای تجویزی

در برخی مناطق جغرافیایی، مقاومت شپش ها به داروهای غیرتجویزی افزایش یافته است. همچنین درمان با داروهای غیرتجویزی ممکن است به دلیل استفاده ی نادرست و عدم تکرار درمان در زمان مناسب شکست بخورد. اگر با وجود استفاده ی صحیح از داروهای غیرتجویزی، درمان مؤثر نباشد پزشک ممکن است نسخه تجویزی را توصیه کند که شامل موارد زیر است:

• بنزیل الکل: این محصول برای شپش ها سمی نیست؛ اما با محروم کردن شپش ها از اکسیژن آنها را می کشد. عوارض جانبی ممکن است شامل قرمزی و خارش پوست سر باشد. استفاده از الکل بنزیل که برای ضد عفونی کردن دستگاه های پزشکی استفاده می شود، می تواند باعث تشنج و سایر واکنش های شدید در نوزادان تازه متولد شده شود، بنابراین درمان شپش با الکل بنزیل در کودکان کمتر از ۶ ماه تأیید نشده است.
• ایورمکتین: برای افراد سن شش ماه یا بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. این محصول می تواند برای موهای خشک استفاده شود و باید پس از ۱۰ دقیقه با آب شستشو داده شود.
• اسپینوزاد: برای افراد سن شش ماه یا بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. این محصول می تواند برای موهای خشک استفاده شود و باید پس از ۱۰ دقیقه با آب گرم شستشو داده شود. اسپینوزاد می تواند شپش زنده و تخم شپش را بکشد و معمولاً نیازی به تکرار درمان ندارد.
• مالاتیون: در افراد بالای ۶ سال یا بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد. این شامپوی دارویی بر روی موی خشک استفاده می شود و پس از ۸ تا ۱۲ ساعت شستشو داده می شود. این داروی حاوی مقدار زیادی الکل است، بنابراین نمی توان از سشوار مو یا در نزدیکی شعله ی آتش از آن استفاده کرد.
• لیندان: این شامپوی دارویی دارای خطر عوارض جانبی شدید، از جمله تشنج است و تنها زمانی استفاده می شود که سایر درمان ها شکست خورده باشند. این شامپو توسط آکادمی اطفال آمریکا برای استفاده در کودکان توصیه نمی شود. سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) هشدار می دهد که استفاده ی این دارو در افراد با وزن کمتر از ۱۱۰ پوند (۵۰ کیلوگرم)، زنان باردار یا شیرده، افراد دارای سابقه تشنج و یا دارای عفونت اچ آی وی، ممنوع است.

پیشگیری از ابتلا به شپش

• در مکان های عمومی مثل محل کار، رستوران ها، استخرها و … لباسهایتان را به قلاب جداگانه ای از چوب رختی و جدا از لباس های افراد دیگر، آویزان کنید
• وسایل شخصی مانند شانه، برس، گیره یا تل مو، کلاه و شال و روسری را با دیگران به اشتراک نگذارید.
• روی تخت، کاناپه یا بالشی که به نظافت آن مطمئن نیستند، دراز نکشید.
• موقع دوچرخه سواری یا موتورسواری کلاه محافظ دیگران را به سر نگذارید.

عوارض شپش سر

اگر شخص دارای خارش پوست سر ناشی از ابتلا به این عارضه است و پوست سر را می خاراند، ممکن است پوست سر زخم شود و عفونت ایجاد شود. در برخی دیگر از افراد ممکن است راش آزاردهنده ایجاد شود.

نسخه اصلی مطلب شپش سر چیست؟ را در سایت دکتر هما فاتحی بخوانید

---