تحریک بیش از حد تخمدان ( OHSS )

دکتر منصوره پژمان منش [ متخصص جراحی زنان ، زایمان و فلوشیپ نازایی ]آدرس وب سایت : www.dr-pejmanmanesh.ir
آدرس مطب : اصفهان ، دروازه شیراز ،ابتدای خ چهارباغ بالا ،نبش کوی بهار آزادی ،مجتمع بهار ،طبقه دوم واحد 205 تلفن مطب : 36206186 - 031

تعریف سندرم OHSS :

همانطور که قبلا اشاره کردیم ، یکی از عوارض نادر ولی بسیار مهم داروهای مورد استفاده در درمان نازایی ، تحریک بیش از حد تخمدانها است که باعث یکسری علایم و عوارض برای بیمار می شود . بیماران بایستی در مورد علایم این سندرم اطلاعات کافی داشته باشند تا به موقع به پزشک خود مراجعه کنند.سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ها ( OHSS ) ، به مجموعه ای از علایم گفته میشود که معمولا بر اثر استفاده از داروهای تحریک تخمدان در تعدادی ازافراد ایجاد میشود.علایم تحریک بیش از حد تخمدان در طیفی گسترده از خفیف تا شدید بروز میکند و در موارد شدید ، این عارضه میتواند بسیار خطرناک و تهدید کننده جان فرد باشد.این سندرم هم در سیکلهای القا تخمک گذاری با داروهای خوراکی به تنهایی و هم در سیکلهای درمانهای کمک باروری مثل IUI و IVF در افراد مستعد رخ می دهد. گاهی نیز OHSS خود به خودی اتفاق می افتد و مربوط به درمان های ناباروری نمی باشد ( مثلا در بارداریهای دوقلویی یا چند قلویی ).

علت سندرم OHSS چیست؟

به نظر می رسد علت سندرم OHSS ( هایپراستیموله ) ، مقادیر بالای هورمون HCG در خون باشد . هورمون HCG معمولا در طی بارداری در بدن بطور طبیعی تولید می شود و درجریان مصرف داروهای نازایی ، آمپول HCG جهت القا تخمک گذاری تزریق می شود. در تحریک بیش از حد تخمدان ها ، عروق خونی تخمدان ها در اثر واکنش غیرعادی به مقادیر بالای هورمون HCG نفوذ پذیرترشده و شروع به نشت مایعات می کند . این مایعات باعث تورم و بزرگ شدن تخمدان ها می شود و گاهی اوقات مقادیر زیاد مایعات در شکم تجمع می یابد و به اصطلاح شکم آب می اورد.

علایم سندرم OHSS:

علایم تحریک بیش از حد تخمدان ممکن است بصورت زودرس ( در طی یک هفته پس از تزریق HCG ) و یا دیررس ( 17-12 روز بعد از تزریق HCG ) ایجاد شوند.علایم این سندرم از خفیف تا شدید متغیر است و ممکن است به تدریج بدتر شود و یا رو به بهبودی رود.حدود 13 درصد بیماران مبتلا به نوع خفیف و 6-3 درصد بیماران علایم متوسط بیماری را نشان میدهند. خوشبختانه فقط تعداد کمی از زنان دچار موارد شدید این سندرم می شوند ( 2-1درصد ) که باعث افزایش سریع وزن ، درد شکم ، استفراغ و تنگی نفس می گردد.

علایم OHSS خفیف تا متوسط:

• بزرگ شدن متوسط تخمدانها در سونوگرافی و کیستهای متعدد
• درد خفیف تا متوسط شکم در ناحیه تخمدانها
• نفخ خفیف شکم یا افزایش اندازه دورشکم
• حالت تهوع و گاهی استفراغ
• احساس سنگینی در شکم
• سیری زودرس

در زنانی که دچار نوع خفیف این سندرم می شوند ، معمولا بعد از یک هفته با رعایت توصیه های پزشک بهبود می یابند. اما اگر خانمی در این سیکل باردار شود ، بعلت ترشح HCG از جفت ، احتمال شدید شدن علایم با گذشت زمان وجود دارد .علایم ممکن است چند هفته طول بکشد و نیاز به مراقبت ویژه و پیگیری بیشتری دارد.

علایم OHSS شدید :

• درد شدید شکم
• تهوع و استفراغ شدید و مداوم
• کاهش حجم ادرار
• افزایش قابل توجه وزن
• تنگی نفس
• سفتی و بزرگی شکم
• افت فشارخون و سرگیجه
• تخمدانهای بسیارحجیم و بزرگ در سونوگرافی حاوی کیستهای متعدد و یزرگ
• تجمع مایع زیاد در شکم

تشخیص تحریک بیش از حد تخمدان :

تشخیص این عارضه در درجه اول ، با پیش بینی وقوع ان با توجه به وضعیت باروری و ذخیره تخمدان و در سونوگرافی با رؤیت تعداد فولیکولهای رشد یافته صورت میگیرد . بروز علایم هشدار دهنده در بیمار و سپس سونوگرافی و آزمایشات مربوطه ، تشخیص قطعی را مطرح میکنند.افرادی که سابقه سندرم پرکاری تخمدان را در سیکل قبلی درمان داشته اند بیشتر در معرض خطر هستند.برای پیشگیری ازبروز چنین عوارضی ، سیکل درمان باید توسط پزشک فوق تخصص ناباروری انجام شود تا عوارض ای وی اف به حداقل برسد. در مورد تشخیص و درمان این سندرم در بخش بعد توضیح مفصل خواهیم داد.