رادیولوژی ایکس ری دندانپزشکی باگذشت زمان از تکنولوژی فیلم (استفاده از مواد شیمیایی و تاریکخانه) فاصله گرفته و تکنولوژی دیجیتال ایکس ری جایگزین آن شده است که بر پایه ی سنسورهای دیجیتال و کامپیوترها می باشند. یکی از ویژگی های شاخص پانورکس دیجیتال در مقایسه با سیستم های مبتنی بر فیلم وسعت بسیار بیشتر جریان اشعه است. این بدان معنی است که اسکن های تکراری کاهش یافته و به تبع هزینه ها نیز کاهش می یابند و از میزان اشعه ی تابیده شده به بیمار بسیار کم می شود. تصاویر ایکس ری ثبت نشده نیز دوباره قابل چاپ هستند اگر فایل دیجیتال ذخیره شده باشد.

اسامی غیراختصاصی دیگری که برای یک رادیو گراف پانورامیک مصطلح می باشند عبارت است از: پانورکس، رادیوگراف پانورامیک دندانپزشکی (dental panoramic radiograph) و پنتوموگرام؛ به اختصار شامل PAN، DPR، OPT و OPG می باشند. OPG مخفف کلمات Ortho Pantomo Gram است. ریشه ی Ortho از ارتودنتیک به دندان باز برمی گردد. ریشه Pan نمایش پانورامیک و tomogram تصویر اعضای بدن بیمار توسط اشعه ایکس است که بر روی صفحه ای ظاهر می شود. تصاویر حاصل یک نمای کلی از موقعیت دندان ها و اطلاعاتی از استخوان های فک (فک بالا و پایین) و همینطور اطلاعاتی از سینوس های فک فوقانی و مفاصل بین فک ها و جمجمه در اختیار قرار می دهد.

اجزای رادیوگرافی پانورکس تمام دیجیتال

اجزای یک پانورکس دندانپزشکی شامل بازوی افقی چرخشی است که منبع ایکس ری بر روی آن تعبیه شده و یک جعبه حامل فیلم است که به ترتیب در مقابل یکدیگر قرارگرفته اند. جمجمه ی بیمار مابین ژنراتور ایکس ری و فیلم قرار می گیرد. منبع ایکس ری در مقابل فیلم به صورت موازی قرارگرفته تا جریان اشعه را به حالت تیغه ی افقی با عرض ۴ تا ۷ میلی متر بر روی فیلم بعد از عبور از جمجمه ی بیمار موردنظر وارد نماید.

به علاوه، ارتفاع جریان اشعه، آرواره ها و فک بالا را پوشش می دهد. بازو حرکت کرده و حرکتش مانند چرخشی نسبت به مرکز خواهد بود که بر روی یک مسیر اختصاصی می گردد. این دستگاه با امکان تنظیم پوزیشن های متفاوت و تغییر کنتراست، روشنایی و اشعه گاما شرایط تصویربرداری مناسب را حتی برای کودکان فراهم می سازد. حسگرهای مورداستفاده در این دستگاه از نوع حسگرهای دستگاه های سی تی اسکن می باشند که تأثیر بسزایی در افزایش کیفیت درمان های یک دندان پزشک خواهد داشت.

مزایای اصلی رادیوگرافی پانورکس تمام دیجیتال

• پوشش کامل دندان ها و استخوان صورت
• دوز پایین تابش اشعه به بیمار
• راحتی انجام پروسه بر روی بیمار (قرار نگرفتن هیچ گونه فیلمی دردهان بیمار)
• توانایی استفاده از آن در بیمارانی که نمی توانند دهان خود را باز کنند به طور مثال در اثر trismus
• نیاز به مدت زمان بسیار کوتاه برای ثبت تصاویر
• راحتی ذخیره سازی اطلاعات نسبت به روش های سنتی

موارد استفاده پانورکس تمام دیجیتال

• تشخیص دندان های عقل پنهان و برنامه ریزی جراحی
• تشخیص نبود استخوان پریودنتال و درگیری پری اپیکال
• ردیابی منشاء درد دندان
• ارزیابی های لازم برای قرارگیری ایمپلنت دندانی
• ارزیابی ارتودنسی، قبل و بعد از اعمال آن
• تشخیص ناهنجاری های پیشرفته مانند کروبوبیسم، دیسپلازی cleido cranial
• سرطان مرتبط با فک
• اختلالات TMJ و anlylosis
• تشخیص osteosarcom،ameloblastoma، renal osteodystrophy مؤثر بر فک ها و hypophosphatemia
• تشخیص و ارزیابی قبل و بعد از جراحی ناهنجاری های دهان و فک و صورت برای مثال شکستگی های dentoalveolar و فک پایین
• سنگ های غدد بزاقی (Sialolithiasis)

مکانیسم انجام پانورکس تمام دیجیتال

به طورمعمول، بیمار باید یک دندان گیر پلاستیکی را گاز بگیرد تا تمام دندان های او، به خصوص تاج ها، به طور مجزا قابل رؤیت گردند. کل مدت زمان پروسه ی پانورکس دیجیتال معمولاً در کمتر از یک دقیقه انجام می شود. زمان تابش اشعه به بیمار از 5.5 تا 22 ثانیه در هنگام چرخش دستگاه در اطراف سر بیمار متغیر است. به موازات قرار گرفتن دستگاه (collimation) بدین معنی است که زمان چرخش، اشعه ایکس در هر فاصله ای به تنها بخشی از آناتومی تابیده می شود درحالی که با شروع چرخش در اطراف جمجمه بیمار، یک تصویر ترکیبی از بلوک فک بالا و پایین ثبت می شود.

درعین حال که بازو در چرخش است، فیلم نیز در مسیری حرکت می کند که تصویر قسمت هایی از جمجمه را که ایکس ری به آن تابیده شده دریافت نماید. تمام تصاویری که به طور مجزا با یکدیگر همپوشانی دارند دارای بزرگنمایی یکسانی بر روی فیلم نیستند زیرا جریان اشعه واگرا است و تصاویر دارای نقاط تمرکز یا فوکوس متفاوتی هستند. همچنین تمام عناصر تصویر با سرعت یکسانی بر روی فیلم ظاهر نمی شوند زیرا بعضی از آن ها در فاصله ی دورتر و بعضی دیگر نسبت به مرکز چرخش نزدیک تر هستند.

سرعت فیلم به گونه ای کنترل می شود تا دقیقاً با سرعت تابش اشعه به اجزای آناتومیکی قوس دندان ها که نزدیک به فیلم است سازگار باشد. درنتیجه، دندان ها با شفافیت زیاد ثبت می شوند درعین حال که مابقی اجزا با توجه به سرعت متفاوت گردش اشعه، محو یا تار نمایش داده خواهند شد. تصویر پانورامیک دندان با تحریفات متفاوتی کشیده می شود زیرا بزرگنمایی افقی و عمودی هر دو به طور متفاوت در کل تصویر تغییر می نمایند. بزرگنمایی های افقی و عمودی به وسیله ی موقعیت نسبی اجزای ثبت شده در مقابل فیلم و ژنراتور، تشخیص داده می شوند. اعضایی که به ژنراتور نزدیک تر هستند زوم افقی بیشتری دریافت می کنند.

زوم عمودی نیز بسته به موقعیت نسبی اجزا در مسیر کانونی است. اعضایی که در مسیر کانونی قرار دارند زوم عمودی بیشتری دریافت کرده و محوتر هستند، در این حین اعضای خارج ازمسیر کانونی هم زوم عمودی کمتری دریافت کرده و محو می شوند. نتیجه ی این مکانیسم تصویری است که بخش های در امتداد قوس فک پایین شفاف و مابقی آن محو ثبت شده اند. برای مثال، هرچقدر نواحی آناتومیکی radio-opaque باشند، ستون فقرات عریض و محو دیده می شوند تا همپوشانی با دندان های جلویی نداشته باشند. مسیر یا ناحیه ای که اجزا با شفافیت بسیار زیاد ثبت می شوند مسیر کانونی (focal path or focal trough) نامیده می شود.

نسخه اصلی مطلب گرافی پانورکس تمام دیجیتال در چه مواردی انجام میشود؟ را در سایت دکتر محمد اعظمی بخوانید.

---