احتمال شیوع سالک در مناطق سیل زده

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

پس از چند هفته تا چند ماه از گزش پشه خاكي آلوده، برجستگي كوچك قرمز رنگي ظاهر شده كه به تدريج بزرگ و بزرگتر شده و مركز آن زخم ميشود. تعداد ضايعات معمولا يكي است اما ممكن است متعدد نيز باشد

در روزهای اخیر و با فروکش کردن سیل در مناطق جنوبی و غربی کشور اکنون هشدارهایی درباره شیوع سالک در این مناطق شنیده می شود و شما باید بدانید این بیماری چگونه بروز می یابد و چگونه می توان با ان مبارزه کرد ؟

سالك يك بيماري پوستي است كه بوسيله گزش پشه خاكي آلوده به نوعي انگل، منتقل ميشود. سالانه حدود دو ميليون مورد اين بيماري در سراسر دنيا و از جمله ايران اتفاق ميافتد. اين بيماري در بيش از 80 كشور جهان رخ مي دهد. ايران يكي از 7 كانون مهم ليشمانيوز است .سالك در ايران در بسياري از نقاط وجود داشته است؛ بطوري كه در استانهاي گلستان، سمنان، اصفهان، يزد، كرمان، فارس، هرمزگان، بوشهر، اهواز، ايلام و سيستان و بلوچستان شيوع بالايي دارد و سالانه بالغ بر 20 هزار مورد مبتلا به سالك در كشور ثبت و گزارش ميشود.

سالك توسط گزش برخي گونه هاي پشه خاكي آلوده منتقل ميشود. پشه خاكي بسيار كوچك است و اندازه آن حدود يك سوم پشههاي معمولي است و به سختي ديده ميشود. فعاليت پشه در نواحي معتدل در فصول گرم است و از خرداد تا شهريور ماه حداكثر فعاليت را دارد. پشه هاي خاكي معمولا روزها بي حركت بوده و در نقاط تاريك مخفي مي شوند و معمولا هنگام اول شب فعال شده و در اواخر شب به تدريج از فعاليت آنها كاسته مي شود. فقط پشه ماده جهت تخم ريزي احتياج به خون دارد و جنس نر از شيره گياهان استفاده ميكند. نيش اين حشرات دردناك است و متعاقب گزش خارش بروز مي كند ولي بعد از گزشهاي متعدد و متوالي فرد به آن عادت كرده و چندان احساس خارش نمي كند.اين پشه در موقع نشستن بالهاي خود را به شكل عدد 7 نگه مي دارد و به صورت جهشي پرواز مي كند.

در ايران دو نوع سالك شهري (نوع خشك) و روستايي (نوع مرطوب) وجود دارد. در سالك نوع شهري (خشك) مخزن بيماري عمدتا بيماران مبتلا و به طور تصادفي سگها هستند. به اين ترتيب پشه خاكي ماده پس از خونخواري از اطراف زخم سالك، آلوده شده و در خونخواري مجدد در فرد سالم باعث انتقال بيماري ميشود. سالك خشك يا شهري كه توسط گونه انگل ليشمانيا تروپيكا ايجاد مي شود. در اين نوع پس از يك دوره كمون بيش از دو ماه، ندول كوچكي درمحل گزش به رنگ قرمز قهوه اي ظاهر مي شود و بتدريج طي 6 ماه بزرگتر مي شود و معمولا در مركز آنها زخم سطحي ايجاد مي شود و دلمه مي بندد. در صورت عدم درمان معمولا طي 12-8 ماه ضايعه روبه بهبودي مي رود و از خود جوشگاه به جاي مي گذارد دوره زماني اين نوع سالك از نوع مرطوب طولاني تر است.

در سالك نوع روستايي (مرطوب) موشهاي صحرايي مخزن بيماري هستند و پشه خاكي ماده پس از خونخواري از موش صحرايي مبتلا، آلوده شده و در خونخواري مجدد در فرد سالم باعث انتقال بيماري ميشود.

سالك مرطوب يا روستايي توسط گونه ليشمانيا ماژور ايجاد مي شود. در اين بيماري پس از دوره كمون كمتر از دو ماه در محل گزش دانه جوش مانندي ايجاد مي شود. طي 3-2 ماه زخم بزرگتر شده و گاهي اطراف آن ندول هاي كوچك و متعدد ظاهر مي شود كه از عوارض اين بيماري محسوب مي شود. گاهي ممكن است انگل از طريق مسير لنفاتيك گسترش پيدا كند. بهبود معمولا طي 6-2 ماه ديده مي شود و جوشگاهي از آن باقي مي ماند.

ليشمانيوز جلدي ناشي از ليشمانيا اتيوپيكا و ليشمانيا اينفانتوم، ليشمانيا برازيلينسيس هم وجود دارد كه بيشتر با درگيري احشاء بوده و در ايران يافت نمي شود و بيشتر در آمريكاي لاتين ديده مي شود. ممكن است ليشمانيوز به صورت مزمن در آيد كه يكي از نادرترين اشكال كلينيكي آن است. در اين شكل ضايعه بيشتر از 2 سال باقي مي ماند. در نوع عود كننده (recidvans) ضايعه بهبود يافته و بعد از چند ماه يا چند سال فعاليت دوباره ضايعه ديده مي شود.

تشخيص اين بيماري با گرفتن نمونه از مواد موجود در زخم سالك انجام مي شود و سپس با رنگ آميزي مخصوص، انگل ليشمن بر روي لام مشاهده مي شود. در صورت مشاهده هر زخمي كه بيشتر از يك هفته طول بكشد، بايد به پزشك مراجعه كرد.

علائم سالك چیست ؟
پس از چند هفته تا چند ماه از گزش پشه خاكي آلوده، برجستگي كوچك قرمز رنگي ظاهر شده كه به تدريج بزرگ و بزرگتر شده و مركز آن زخم ميشود. تعداد ضايعات معمولا يكي است اما ممكن است متعدد نيز باشد. در سالك نوع روستايي ترشحات چركي بر روي زخم وجود دارد و اطراف آن قرمز و برجسته است كه به همين دليل به آن نوع مرطوب گفته ميشود.

در سالك نوع شهري ضايعه معمولا بدون ترشح و چرك است؛ بنابراين به آن نوع خشك نيز ميگويند. احتمال عفونت ثانويه با باكتريها نيز وجود دارد. ضايعات معمولا بدون درد و خارش است.

چرا سالك يك بيماري جدي است ؟
ضايعه سالك به شكل يك زخم بد شكل ممكن است براي بيشتر از يكسال باقي بماند. اين موضوع ممكن است اثرات رواني در بيمار حتي پس از بهبودي را به دنبال داشته باشد. در برخي موارد با تهاجم به پلك و بيني ممكن است موجب ايجاد ضايعه ماندگار در چهره و يا تغيير شكل شديد در بيمار شود. همچنين ايجاد عفونت ثانويه با باكتريها، ممكن است عوارض شديدي را ايجاد كند.

آيا پيشگيري از ابتلا به سالك ممكن است ؟
بنابر اعلام مركز مديريت بيماريهاي وزارت بهداشت، با رعايت موارد ذيل ميتوان احتمال ابتلا به سالك را بسيار كاهش داد و يا اصلا به آن مبتلا نشد:
- در مناطقي كه اين بيماري وجود دارد حتيالامكان در هنگام غروب آفتاب و شب از خانه خارج نشويد، چرا كه در اين زمان پشه خاكي حداكثر فعاليت را دارد.
- روي پنجرهها توري مناسب نصب و پشت درها پرده مناسب آويزان كنيد تا امكان ورود پشه خاكي به داخل خانه به حداقل برسد.
- هنگام غروب آفتاب و در طول شب از پشه بند آغشته به حشره كش استفاده كنيد.
- براي از بين بردن پشهها در داخل اطاقها از اسپري حشرهكش استفاده كنيد.
- در صورت بروز سالك درمان خود را جدي بگيريد؛ چرا كه در نوع شهري امكان انتقال بيماري به افراد سالم وجود دارد.
- خانه خود را با فاصله مناسب از اصطبل دامها بسازيد.
- در جمع آوري و دفع مناسب زباله، نخالههاي ساختماني و تسطيح مخروبهها كه مكانهاي مناسبي براي تكثير پشه خاكي هستند، دقت كنيد و با مسئولان مربوطه همكاري كنيد.
- جهت معدوم كردن جوندگان در نوع روستايي با مسوولان ذيربط همكاري كنيد.
- در كنترل بيماري در سگها و نگهداري بهداشتي سگها در نوع شهري با مسئولان همكاري كنيد.

آيا بيماري سالك نياز به درمان دارد ؟
در سالك نوع شهري از آنجا كه بيماران مخزن بيماري هستند، لازم است بيماران تحت درمان قرار گيرند؛ چرا كه با درمان و بهبود، حالت مخزن بودن آنها از بين ميرود. به اين ترتيب خطر آلوده شدن پشههاي خاكي و انتقال بيماري وجود نخواهد داشت.
شايد كمتر بيماري را بتوان نام برد كه به اندازه سالك درمان هاي مختلفي براي آن پيشنهاد شده باشد. روشهاي درمان معمول در درمان سالك، درمانهاي موضعي، فيزيكي و سيستميك هستند كه بر حسب نوع ضايعه، محل درگيري، عوارض بيماري و .. براي بيمار انتخاب مي شود. مراجعات مرتب بيمار، پزشك را در دستيابي به بهترين نتيجه كمك مي كند.

تركيبات آنتيموان به عنوان دارو در اين بيماري به كار گرفته مي شود كه گلوكانتيم دارويي است كه در ايران مورد استفاده قرار مي گيرد. اين تركيب روش اصلي درمان ليشمانيوز تا كنون بوده است ولي شكست درمان در بسياري از مناطق رو به افزايش است. ساير داروها مثل آمفوتريسين B، كتوكونازول، آلوپورينول، پارامومايسين، مترونيدازول نيز مورد استفاده قرار مي گيرد كه بيشتر به صورت تركيبي از آنها استفاده مي شود.

روند رو به افزايش مقاومت نسبت به گلوكانتيم باعث شده كه امروزه بيشتر از درمانهاي تركيبي استفاده شود.
در سالك نوع روستايي در مواردی حتما باید تحت درمان قرار گیرد. اين موارد شامل ضايعات بيشتر از 3 سانتيمتر، ضايعات موجود در صورت، تعداد بيشتر از 3 ضايعه، ايجاد ضايعه منتشر سالكي و وجود ضايعه در روي مفاصل است.
درمان سالك به دو صورت موضعي و عضلاني انجام ميشود. درمان موضعي بصورت تزريق دارو به اطراف زخم هفتهاي يكبار و درمان عضلاني نيز به صورت تزريق روزانه دارو به مدت 14 روز (در نوع روستايي) و 21 روز (در نوع شهري) است.

با وجوديكه اسكار به جاي مانده از سالك قابل درمان صددرصد نيست ولي در زمينه درمان اين مشكل نيز راه حلهاي متعددي ارائه شده از جمله كاربرد سلولهاي بنيادي كه در ايران در مركز تحقيقات پوست وسلولهای بنیادی در حال انجام است.